Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Эрт урьд цагт нэг сүрхий залуу хатантай, өтөлсөн хаан байж гэнэ. Энэ хатан нь хааныхаа адууны хүнд дурлаж элдэв аргаар аргалан аль бүх сайныг хэлж, эд мөнгөөр өдөөж, өөрийн зүгтээ татахаар ородсон ч адуучин залуу ер ойшоохгүй байжээ.
Ингэхэд энэ харгис хатан дотроо их л хорсч хаандаа хэлсэн нь: “Сонсвол тэр баруун хойно түмэн эрд дийлддэггүй Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувуу гэж байдаг гэнэ. Хэрэв энэ хоёр амьтныг барин авчирч ... Бух хар нохойгоор нь хот хашаа сахиулж Бух хар шувуугаар нь адуу малаа харилуулбал хот хашаанд минь халдах дайсангүй болж хонхор гуу дүүртэл адуу мал үржинэ” гэсэнд хаан нь их баярлаж “энэ харин сайн хэрэг байна. Гэвч хэн яаж энэ хоёр амьтныг авчирч чадах вэ? Миний сонссоноор бол энэ хоёр амьтан сүрхий догшин, урьд очсон хүн бүхэн цөм идэгдэж амьд буцаж ирсэн хүн нэг ч гарсангүй гэдэг” гэж зовоход хатан дотроо бодсон нь “ Одоо энэ адуучин хүүг явуулж барьж ир гэвэл тэр муу амьтан очин амиа өгөхгүй хаа явна?” гээд хаандаа хэлсэн нь “Би үзвэл манай тэр адууны залуу идэрхэг баатар маягтай. Түүнийг явуулбал олж ирж чадах магадгүй” гэсэнд хаан нь даруй зарлиг буулгаж адууны залууг дуудан авчраад тушаасан нь: “Чи баруун хойш явж Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувууг барьж ир! Үгүй бол толгойг чинь авна” гэсэнд хатан адуучин хүүг харж үзээд “Чи ямар аймшиггүй миний санаанаас зөрчдөг вэ? Одоо хатан эхийнхээ сүрхийг мэдэх болно” гэж бодож гэнэ.
Тэгээд адуучин хүү “Аргагүй энэ хатны хорт санаа байна” гэж мэдээд мориндоо мордож өндөр уургаа атгаж явсаар нэг ухаа толгойн энгэрт ирээд мориноосоо бууж толгойгоороо баруун хадыг дэрлэж, хөлөө зүүн хадны дээр тавиад “Баахан унтъя” гэж байсанд чихэнд нь яг хүн уйлж байх шиг, дуулж байх шиг инээж байх шиг сонсджээ. Тэгээд босч үзсэнд юу ч харгдахгүйд “Энэ эзгүй хар хээр газар хэн инээж уйлж дуулах вэ?” гэж бодоод дахин хэвтээд “Унтъя” гэтэл үнэхээр бас хүн уйлж дуулж инээж байх тул адуучин хүү босоод морио унаж ухаа толгойг давж гараад үзсэнд нэгэн цагаан хас гэрт нэг охин нь уйлж бас нэг охин дуулж гуравдугаар охин нь инээж байна гэнэ.
Тэгээд адууны хүн очиж асуусанд энэ гурван охины хэлсэн нь “Бид гурвуулаа Хан Гарьдын арван гурван охины хамгийн бага гурав нь билээ. Бидний арван эгчийг аварга могой өдрийн нэгийг залгисаар байгаад арвуулыг цөм залгив. Одоо энэ өдөр бас ирна. Тийм болохоор бидний энэ өдөр залгигдах нь уйлж, маргаадар залгигдах нь дуулж нөгөөдөр залгигдах нь инээж байна” гэсэнд адуучин залуу асуусан нь “Таны ээж чинь юунд таныг хамгаалахгүй вэ?гэсэнд охид “Ээж минь хэдэн удаа аварга могойтой тулалдаж дийлсэнгүй” гэж хэлжээ.
Ингэж байтал гэнэт салхи сэржигнэн боссоныг үзээд гурвуулаа царай зүс нь хувирч өөд уруугаа гүйж адуучин залууг “Чи түргэн яв. Одоо могой ирж байна. Хэрэв чи зугтахгүй бол чамайг ч бас залгина” гэж адуучин хүүг шаардсаар гаргасанд адуучин хүү агт мориндоо мордож алс хойш гарч харсанд улаан тоос дэгдэн уул хад түрчингэж ус мөрөн цалгиж салхин жавар дэгдэн нэгэн их аварга могой гулган явж ирж байна гэнэ. Үүнийг үзээд гэнэт морио ташуурдан давхиж ойртон очоод урт уургаа даллаж хүзүүнд нь хаян оруулаад хүчний чинээгээр мушгиж хүдэр их могойг хөдөлгөхгүй боомилсонд аварга могой бачимдаж амь тэмцэн үсэрсэнд уургын шижмийн эрч нь чангарч урван хөрвөн дутаахын зайгүй болж хий амьсгаа нь бөглөрч, хэцүү сүүлээрээ гуядсаар үхэв гэнэ.
Тэгээд энэ гурван охин үүнийг үзээд адуучин хүүд талархан цай хоол өгч их баярлаж байхад их охин нь хэлсэн нь “Одоо манай ээж ирэх шавах. Манай ээж бол уур түргэн, хилэн догшин хүн юм. Хэрэв чи энд байвал чамайг цохиж алахад саатахгүй. Чи урд ухаагийн толгойд нуугдаж бай. Ээж ирсэн хойно бид учрыг нь хэлж үзье” гээд адуучин хүүг ухаагийн толгойд очуулж нуулгав гэнэ.
Тэгээд адуучин хүүг нуун сууж байтал алс өмнөөс нэгэн хэсэг хар үүл харвасан сум шиг түргэн нисч ирээд энэ цагаан гэрийн дээгүүр гурав эргэж хар үүлний дундаас нэгэн хэсэг цагаан үүл далбалзан гарч шууд дорогш буугаад цагаан гэрийн тооноор нисэн оров гэнэ.
Тэгээд Хан Гарьд үлдсэн гурван охин нь нэг ч дутуугүй бөгөөд их л баяртай байхыг үзээд “Аварга могой ирсэнгүй юу?” гэж асуужээ. Охидын хэлсэн нь: “Энэ өдөр нэг адуучин залуу ирж аварга могойг уургалж боомилж алав” гэсэнд Хангарьд их л баярлаж “Тэр адуучин залуу хаа байна! Та нар харин амиа аварсан хүний ачийг хариулахгүйгээр хааш нь явуулав?” гэсэнд “Мөн өмнө ухаагийн толгой дээр нууж байна” гэсэнд “Адуучин хүүг хурдан авч ир” гэв.
Ингээд адуучин хүүг Хан Гарьд эхтэйгээ уулзуулсанд Хан Гарьд хэлсэн нь “Хүү минь их баатар байна. Бидний дайсан аварга могойгалж охидын минь амийг аварсан ачийг чинь хариулна. Хүү минь аль нутгийн хүн бэ? Алсын зорилго юунд вэ?” гэсэнд адуучин хүүгийн хэлсэн нь: “Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувууг барихаар явж байна” гэсэнд Хан Гарьд “Энэ харин бэрхтэй явдал байна. Гэвч ээж нь чамд туслаж өгье” гэж хэлжээ.
Тэгээд гурван өдөр бэлтгэл хийж Хан Гарьд нэг хатуу төмөр дэгээ хийж аваад хоёулаа явж, удсангүй. Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувууны нутагт ирж үзсэнд хоёр хар уул шиг сууж байна гэнэ.
Бух хар нохой нь бол газар дээгүүр амьтан явуулахгүй барьж иддэг бөгөөд Бух хар шувуу нь агаар дээгүүр жигүүртэн нисүүлэхгүй хөөж иддэг тул эд хоёул адуучин хүү, Хан Гарьдын ирэхийг үзээд шувуу нь хар солонго татаж дээш босч Хан Гарьдыг шууд нэхэн ирэхэд Хан Гарьд хатуу төмөр дэгээгээрээ нэгэнтээ гохдож Бух хар шувууг барьж авав. Бух хар нохой нь адуучин хүүг барьж идэхээр гүйн ирэхэд адуучин хүү алавхийж чихдэн мордоод цохисоор номхон болгож өгчээ.
Тэгээд адуучин хүү Хан Гарьдад гүн талархал хийж салаад Бух хар шувуугаа мөрөн дээрээ суулгаж Бух хар нохойгоо дагуулж нутагтаа харьж ирэхэд хаан нь сургийг нь сонсоод их л айж “Энэ Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувуу хүн барьж иддэг. Одоо яах билээ?” гэж хаан үнхэлцгээ хагартал айгаад ширээнээсээ бууж уутаа үүрч дутаан явав гэнэ.
Хатан нь хамаг сайхан заслаа гаргаж чимэглээд адуучин хүүг угтан ирэхэд Бух хар нохой хийгээд Бух хар шувуу нь хамтаар очиж хатны нь хоёр тийш нь салгаж идэв гэнэ.
Тэгээд адуучин хүү хаан ширээнд сууж Бух хар нохойгоороо хот хашаагаа сахиулж Бух хар шувуугаараа адуу малаа харилгаж амар сайхан жарган суув гэнэ.