Хааны эзгүйд

Урьд гурван хатантай нэг хаан байжээ. Тэр хаан алс хол юманд явах болж гурван хатнаас ингэж асуужээ,
- Намайг алс хол газар яваад ирэхэд та гурав юу хийж тавьцгаах вэ? гэжээ. Их хатан нь,
- Оёдол зүйдэлгүй хар булигаар гутал хийж тавья гэж гэнэ. Дунд хатан нь,
- Бөөрний хальсаар бөс цамц хийж тавья гэж гэнэ. Бага хатан нь, ...
- Алтан цээжтэй мөнгөн бөгстэй хүү гаргаад байя гэж гэнэ.
Хаан ч яваад хэдэн сар болж хатан бүгд тус тусынхаа хэлсэн үгийг гүйцэтгээд байжээ. Бага хатнаас алтан цээжтэй мөнгөн бөстэй ер бишийн хөөрхөн хүү төржээ. Нөгөө хоёр хатан нь атаархах сэтгэл төрж “Энэ хүүхдийг үгүй хийе” гэж ярилцжээ. Нэг өдөр их хатан бага хатныг “Цай уу” гэж урьжээ. Бага хатныг цай уух хооронд дунд хатан хүүг сэмжинд ороогоод Асар Басар нохойдоо өгч гэнэ. Нохой нь үнэртэж үзээд идсэнгүй гэнэ. Тэгэхлээр нь өлөн өвсөнд ороогоод идэмхий хүрэгч үнээндээ өгч гэнэ. Хүрэгч үнээ нь аваад идэж орхиж гэнэ.
Удалгүй хаан ч ирж, их хатан гутлаа өгч, дунд хатан бөс цамцаа өгч бага хатан нь уйлсаар юу ч үгүй хоосон орж ирж гэнэ. Хаан ихэд уурлаж бага хатны нэг нүдийг сохлож нэг гарыг нь огтлож нэг хөлийг нь хугалаад хүрэгч үнээний сүүлнээс уяад хөөчихжээ. Ингээд бага хатан идэмхий хүрэгч үнээний сүүлнээс чирэгдэж өдөр шөнөгүй зовж явах болжээ.
Нэг өдөр хээр явж байтал нэг сохор тогоруу газар ухаж байгаад нэгэн үндэс олж идээд нүдтэй болж гэнэ. Бага хатан үүнийг үзээд тэр газар нь очиж үзвэл нэг үндэс гаргаад хаячихсан байж гэнэ. Аваад идсэн нь нүд нь зүгээр болж гэнэ. Бас нэг өдөр урд хөлгүй үнэг газар малтаж байж нэг юм идээд хөл нь зүгээр болоод явчихжээ. Тэнд очоод гаргасан үндэснээс нь идсэнд гар нь бүтэн болж гэнэ. Өөр нэг өдөр хазгар туулай газраас үндэс ухаж идээд хөлтэй болжээ. Мөн түүнээс нь олж идсэнд хөл нь зүгээр болжээ. Бага хатан бүрэн бүтэн болсондоо их баяртай явж байтал хүрэгч үнээ нь тугаллах гээд байна гэнэ. Хүрэгч үнээгээ тогтоож сууж байсан чинь алтан цээжтэй мөнгөн бөгстэй өөрийнх нь хүү гараад ирж гэнэ. Бага хатан цээж дүүрэн баяртай болж дуу аялсаар явж байжээ. Гэтэл өнөөх хоёр хатан үүнийг мэдээд “Одоо ямар нэг аргаар энэ хүүг устгалгүй болохгүй. Том болоод биднийг чадна шүү” гэж ярилцжээ. Нэг өдөр их хатан хүнд өвчин туссан хүн болж орь дуу тавин хэвтэж гэнэ. Хаан их сандарч,
- Яав? Ямар өвчин тусав? Яавал зүгээр болох вэ? гэж асууж гэнэ. Хатан,
- Надад сэхэхгүй хүнд өвчин тохиолдлоо. Алтан цээжтэй мөнгөн бөгстэй хүүхдийн зүрх идвэл сэхэх учиртай юм. Тийм юм хаанаас олдох вэ? Үхэх болжээ гэж уйлаад хэвтэж гэнэ. Хаан зүг зүгт элч явуулж тийм хүүхдийг хайлгаж гэнэ. Хааны элч өнөөх бага хатны хүүг барьж авах гэтэл өнгө бүрийн солонго татуулаад тэнгэрт гараад явчихаж гэнэ. Элч нар энэ учрыг хаанд хэлбэл дахин заавал олж ир гэнэ байх гэж нохой алаад зүрхий нь аваачиж өгч гэнэ. Хатан өнөө зүрхийг идмэгц “Зүгээр боллоо” гээд босоод ирж гэнэ. Энэ үед бага хатан нэг айлд зарцлагдаж байжээ. Нэг өдөр аяганд хусам хийгээд тавьсан даруй алга болчихож гэнэ. Гайхаад гараад харсан чинь хүү нь ирчихээд хусмыг идэж байна гэнэ. Ингээд хүүтэйгээ хоёулаа байж байтал нэг өдөр хүү нь “Хааныд очьё” гээд гуйгаад болдоггүй гэнэ. Гуйгаад тун болохгүй болохоор цээжийг нь даавуу бөсөөр ороогоод явуулжээ. Хүү хааныд очоод,
- Би танд нэг үлгэр ярьж өгөх үү? гэж хүү асууж гэнэ. Хаан ч зөвшөөрчээ. “Урьд нэг хаан байжээ. Тэр хаан гурван хатантай юм гэнэ....” гэж эхлээд л яг л хааны гурван хатны байдлыг үлгэр болгон ярьж гарчээ. Хаан үүнийг ойлгоод хорт хоёр хатнаа хөөж явуулаад бага хатнаа авчирч амар сайхан жаргажээ.


Цааш нь...

Ойн гурван одой

Хаан төр нь элбэрэлтэй, харц ард нь журамтай эрт дээр цагт энэ явдал болж гэнэ. Тэр цагт хөрш зэргэлдээ хоёр айлын нэгнийх нь эхнэр, нөгөөгийнх нь нөхөр нас барчихжээ. Ингээд бэлэвсрэн хоцорсон эр, эм хоёр нэг нэг охинтой л үлдсэн юмсанж. Цаг хугацаа өнгөрсөөр л байлаа. Тэдний охид ч өсөж том ... болоод бие биесийн гэр орноор орж гарцгаадаг болж гэнэ. Нэгэн удаа бэлэвсэн эхнэр хөршийнхөө охинд,
- Намайг ханилан суухыг хүсч байна гэж эцэгтээ очиж хэл. Хэрэв эцэг чинь надтай гэрлэвэл чи өдөр бүхэн сүүнд умбаж, сүү уух болно. Харин миний охин усанд умбаж, ус ууж байх болно гэж хэлж гэнэ. Охин гэртээ ирээд энэ бүхнийг аавдаа ярьжээ. Аав нь,
- Би гэдэг хүн үүрийн гэгээнээр гараад үдшийн бүрийгээр ирэх юм. Охинд минь түшиг болж, олсон хураасныг минь арчлах хүн хэрэгтэй байлгүй яахав. Ааш зан нь ямар юм бэ? Аав нь үнэхээр мэдэхгүй юм даа гэж гэнэ. Ингээд эцэг нь нэлээд эргэлзэн бодож сууснаа гутлаа тайлж охиндоо өгөөд,
- Ул нь цоорхой гутал шүү. Усаар дүүргээд хадааснаас өлгөчих. Дусал ч ус гоожихгүй бол дахиад аав нь гэрлэе. Хэрвээ ус гоожвол хэзээ ч би гэрлэхгүй гэжээ. Охин бүгдийг аавынхаа хэлснээр хийжээ. Гэтэл хуучин муу гутлынх нь онгорхой цоорхой аньж бөглөрөөд дусал ч ус гоожсонгүй гэнэ. Энэ тухай охин эцэгтээ хэлжээ. Үнэн худлыг нүдээр үзэж итгэсэн эцэг нь бэлэвсэн эхнэртэй сууж хурим найр хийж гэнэ. Маргааш өглөө нь охид орноосоо өндийхөд эцгийн охины өмнө угаалгад зориулсан сүү, уухад зориулсан сүү, эхийн охины өмнө угаалгад зориулсан ус, уухад зориулсан ус тавиастай байж гэнэ. Хоёр дахь өдрийн өглөө босоход нь эцгийн охины өмнө ч эхийн охины өмнө ч угаалгад зориулсан ус, уухад зориулсан ус тавиастай байх юм гэнэ. Харин гурав дахь өдрийн өглөө нь эцгийн охины өмнө угаалгад зориулсан ус, уухад зориулсан ус, эхийн охины өмнө угаалгад зориулсан сүү, уухад зориулсан сүү тавиастай байна гэнэ шүү. Тэр өдрөөс хойш энэ байдал огт өөрчлөгдсөнгүй гэнэ. Харин ч хойт эх нь нөхрийнхөө охиныг яавал энэ гэрээс зайлуулах вэ гэхдээ элдвээр гоочлон зовоох болжээ. Ядахад төрсөн охин нь зан ааш, царай зүс муутай. Нөхрийнх нь охин үзэсгэлэнтэй хөөрхнөөс гадна өгөөмөр сайхан сэтгэлтэй юмсанжээ. Жавар тачигнаж, цасаар шуурсан өлвийн нэгэн өдөр хойт эх цаасан дээл оёж шидээд нөхрийнхөө охиныг дууджээ. Тэгээд,
- Цаасан дээлийг өмс. Сагс аваад ой руу яв. Саваараа дүүрэн гүзээлзгэнэ түүж ирж гэжээ.
– Тэнгэр минь. Хөхөө өвлийн хүйтэнд хөр цасны дор гүзээлзгэнэ яаж байх вэ? Цаасан дээл өмсчихөөд цасан шуурга сөрөөд хаа хүрч чадах билээ. Хүйтэн салхи дээлийг минь хүү татчих байлгүй гэж охин учирлавал,
- Юу юу гэнээ чи одоо бүр үгэнд минь орохгүй олон юм ярьдаг болох нь уу. Хурдан яв сагс дүүрэн гүзээлзгэнэгүй бол нүдэнд бүү үзэгд гэж хойт эх нь зандарч гэнэ. Тэгээд хатсан талхны хэлтэрхий чулуудан,
- Өдрийн чинь хүнс шүү гэжээ. Харин эх дотроо “Хүйтэн жаварт хайруулаад хөлдөж үхэхгүй хаачихав чи” гэж зүхэж байжээ. Охин арга буюу цаасан дээл өмсөж хоосон сагсаа бариад гарчээ. Нэлийсэн их цасанд хучигдсан цэлийсэн тал охиныг угтав гэнэ. Охин жаварт хайруулан алхсаар ойд иртэл жижигхээн байшин байх юм гэнэ. Цонхоор нь гурван одой эр охиныг нүд салгалгүй ширтэж байжээ. Охин тэдэнтэй толгой дохин мэндлээд хаалгыг нь тогшжээ. “Ороо ор” гэж тэднийг хашгирахад ороод пийшингийн дэргэдэх сандал дээр сууж гэнэ. Овоо бүлээцэж эрүү ам нь эвлээд ирэхээр юм идмээр болж талхныхаа буланг гаргаж иржээ. Гэтэл тэд “Бидэнд жаахныг өгөөч” гэж. Охин “Тэгэлгүй яах вэ?” гээд гурван одой хүнтэй талхаа хувааж идэж гэнэ. Тэд охинд талархаад,
- Хахир хүйтэн өвлөөр цаасан дээл өмсчихөөд хаачиж яваа юм бэ гэж асууж гэнэ.
– Намайг сагс дүүрэн гүзээлзгэнэ түүгээд ир гэж хойт эх минь явуулсан юм гэж охин хэлжээ. Үмх талхаа идсэнийх нь дараа одой хүмүүс түүнд шүүр бариулаад “Байшингийн арын хаалганы цасыг арилга” гээд явуулж гэнэ. Охиныг гарсан хойно бяцхан хүмүүс хоорондоо,
- Хэрчим талхаа ч хуваалцсан ийм сайхан сэтгэлтэй, найрсаг охинд чинь юугаа бэлэглэдэг билээ хэмээн ярилцаж гэнэ. Нэг нь,
- Би өдрөөс өдөрт улам үзэсгэлэнтэй болох увдис бэлэглэнэ гэжээ. Хоёр дахь нь,
- Үг хэлэх болгонд амнаас нь алтан зоос унадаг болог гэж гэнэ. Гурав дахь нь,
- Өгөөмөр сэтгэлт охинд хааны хатан болох хувь заяа бэлэглэе гэж гэнэ. Энэ үед охин байшингийн арын цас цэвэрлэж байгаад юу олж харсан гэж та нар санана? Цасан дороос боловсорч гүйцсэн улаан хүрэн гүзээлзгэнүүд булцайж бумбайгаад л гараад ирж гэнэ. Баярлаж хөөрсөн охин удаж төдөлгүй сагс дүүрэн гүзээлзгэнэ түүжээ. Тэгээд охин сайхан сэтгэлт бяцхан хүмүүст талархалаа илэрхийлж сайны ерөөл дэвшүүлээд гэр лүүгээ буцаж гэнэ. Гэртээ орж ирээд “Өдрийн амгаланг айлтгая” гэтэл амнаас нь гурван алтан зоос жингэнэн унажээ. Бүгд л мэл гайхан яав ийв гэцгээж гэнэ. Охин тэдэнд ойд болсон явдлыг нэгд нэгэнгүй ярьж өгчээ. Түүнийг ярихад амнаас нь алтан зоос хангир жингэр унасаар л байв гэнэ. Хойт эхийн атаархуу охины тэвчээр нь барагдаж “Энэ онгироо амьтныг хараач. Мөнгө зоос хамаагүй хаялаад л” гэж хашгиран дэвхцэж гэнэ. Харин дотроо бол бушуухан одой хүмүүс дээр очж шидэт бэлэг авахыг л яарч байжээ. Тэгээд ээжээсээ “Би явж ойгоос гүзээлзгэнэ түүж ирье” гэж гуйжээ. Эх нь харин “Хөхөө өвлийн хүйтэнд хөлдөж үхэх гээ юу? Гээд зөвшөөрсөнгүй гэнэ. Гэвч охин нь уйлж унжин гуйсаар байжээ. Эцэст нь эрх дураараа охиныхоо хүслийг биелүүлэхээс өөр аргагүй болж гэнэ. Хойт эх охиндоо сахлаг үстэй нэхий дээл өмсгөж, цөцгийтэй тал, амтат боов, бялуу тэргүүтнээр замын хүнсийг нь бэлтгэн өгч гэнэ. Охин дулаан хувцсандаа түүртэн алхсаар ойн дундах бяцхан байшингийн гадаа иржээ. Гурван бяцхан эр түүний ирэхийг бас л харж байсан юмсанжээ. Охин үүд хаалгыг нь ч тогшилгүй гэрт нь шууд л яваад орчихож гэнэ. Өнөөх одой хүмүүстэй тоож ч мэндэлсэнгүй гэнэ. Тэгээд пийшингийх нь хажууд суугаад л замын хүнсээ дэлгэн идэж гарчээ. Бяцхан хүмүүс түүнээс,
- Амтат бялуунаасаа бидэнд амсуулаач гэж асуухад,
- Аманд ч үгүй хамарт ч үгүй жаахан хүнсээ арай ч та нарт өгөхгүй шүү гээд ширэв татав гэнэ. Охиныг хахаж цацталаа чихэж авсан хойно нь одой хүмүүс,
- Шүүр аваад байшингийн арын хаалганы цасыг цэвэрлэ гэжээ.
– Та нар намайг зарцаа гэж бодоо юу? Өөрсдөө шүүрдэхгүй юү гээд охин огт хөдөлсөнгүй гэнэ. Тэгээд сууж сууж бяцхан хүмүүс бэлэг өгөх шинжгүй болохоор нь охин харихаар явжээ. Түүнийг явсны дараа,
- Амьтан хүний алга тэнийлгэхгүй харамч, адайр муухай зантай энэ охинд чинь юугаа бэлэглэдэг хэрэг вэ гэж бяцхан хүмүүс хооронхдоо ярилцжээ. Нэг дэх нь,
- Өдрөөс өдөрт үзэмжгүй муухай болох болтугай гэхэд хоёр дахь нь,
- Ам ангайх тоолонд нь бах мэлхий унаж байг гэжээ. Гурав дахь нь,
- Зан аашаа засахгүй бол золгүй явдалтай учрах болно гэжээ. Охин хариад ойд болсон явдлыг эхдээ ярих гээд амаа ангайтал амнаас нь бах мэлхий палхийн унаж гэнэ. Ингээд л үг хэлэх тоолонд амнаас нь мэлхий цуваад байдаг болжээ. Залхуу охинд нь тохиолдсон золгүй явдал хойт эхийг бүр ч хилэгнүүлж нөхрийнхөө охины амар заяаг нэг ч өдөр үзүүлэхээ больж гэнэ. Харин охин өдрөөс өдөрт улам л үзэсгэлэнтэй болоод байх юм гэнэ. Нэгэн өдөр хойт эх гал дээр тогоо тавьж нэхмэлийн утас буцалгажээ. Тэгээд буцалгасан утсаа охины мөрөнд тохоод, нэг сүх өгч "Гол дээр очоод мөс цоол. Тэр цооногтоо утсаа угаа” гээд явуулж гэнэ. Энэ үед нэгэн ханхүү голын хөвөөгөөр сүйх тэрэгтэй морилж яваад хосгүй үзэсгэлэнт охин мөс цоолон ядаж байхыг олж харжээ. Ханхүү охинд сэтгэл алдран догдлохдоо арай л сүйх тэрэгнийхээ явуут дунд буун харайчихсангүй гэнэ. Ханхүү сүйхнээсээ бууж охины дэргэд ирээд,
- Үзэсгэлэнт охин минь чи хэний хэн гэгч вэ? гэж асууж гэнэ.
– Би ядуу түлээчний охин, утас угаагаад сууж байна гэж охин хариулжээ. Ханхүү харах тусам охины үзэсгэлэнг биширч,
- Чи бол утас угааж гол дээр суух учиргүй. Харин ханхүү миний хатан болж хааны өргөөнд гэрэлтэн суух тавилантай охин байна. Сүйх тэргэнд минь суугаад хамт яваач гэж гуйжээ. Харгис хойт эх, түүний охин хоёртой дахиад уулзахгүйдээ баярласан охин дуртайяа зөвшөөрч гэнэ. Удалгүй ханхүү эцгээсээ хаан ширээг нь залгамжлан авч үзэсгэлэнт охин маань хатан суудалд заларчээ. Энэ бол ойн гурван бяцхан эрийн бэлэг байсан юмсанжээ. Жилийн дараа тэд хүүтэй болж гэнэ. Нялх хун тайжийн үзэсгэлэнт эх бол утас угаахаар яваад эргэж ирээгүй дагавар охин нь мөн гэдгийг хойт эх нь мэдчихжээ. Тэгээд хойт эх охинтойгоо хааны оронд очиж гэнэ. Энэ үед хаан эзгүй байсан юмсанжээ. Тэд ордонд нууцаар ороод хатныг барьж аваад хөл толгойноос нь дамжлан цонхоор гаргаад чулуудчихжээ. Аз болоход хатан хэрмийн ёроолоор урсдаг голын усан унажээ. Дараа нь эх царай муутай охиноо хатны орон дээр хэвтүүлээд хөнжлөөр толгойг нь бүтээж гэнэ. Харин өөрөө асрагч эмгэний дүрд хувилжээ. Хаан аян замаас эргэж ирээд хатантайгаа ярилцах гэтэл,
- Чишшш.... чимээгүй. Хатан халуураад бие нь муу байна. Хөнжлийг нь битгий сөхөөрэй гэж эмгэн хэлжээ. Хар сэжиг аваагүй хаан маргааш өглөө нь ирж хатантайгаа ярилцвал амнаас нь аравгар мэлхий цувж байна гэнэ. Айх гайхах зэрэгцэн учрыг нь асуувал,
- Урьд шөнө халуурсных, удахгүй зүгээр болно гэж эмгэн хэлжээ. Ийнхүү хааныг мэхэлсээр хэдэн хоногийг өнгөрөөж гэнэ. Нэгэн шөнө ордны ус урсдаг сувгаар мөнгөлөг цагаан нугас хөвж ирээд,
- Амар байна уу хаантан минь амьдрал ямар байна хэмээн мэндэлтэл хаан хөөрхий нугасны үгийг хайхарч ер сонссонгүй гэнээ. Харин түүний үгийг тогооч хүү сонсоод нугасны өмнө ирж хүндэтгэн мэндэлж гэнэ. Тэгтэл нугас,
- Миний зочид юу хийж байна? Мэнд амар сууна уу тэд? гэж асууж гэнэ. Тогооч хүү түүнд,
- Ирсэн тэр зочид чинь хагарталаан идэж, илжиртэлээн унтаж байгаа гэж хэлж гэнэ. Нугас тогооч хүүд мэхийн талархаад,
- Төрсөн үр минь сайн уу? гэжээ. Хүү,
- Өдөржин, шөнөжин өлгийдөө үнэгчлэн нойрсож байгаа. Үе үе сэрэхдээ өмөлзөж уйлаад өөрийнхөө уруулыг хөхөж байгаа гэж гэнэ. Тэгтэл нугас хатан болж хувиран хааны ордонд гүйж ороод өлгийтэй хүүгээ тэврэн хөхүүлжээ. Тэгээд дахин нугас болоод хөвөөд явчихаж гэнэ. Цонхоор шидүүлсэн үзэсгэлэнт охин ийнхүү эсэн мэнд үлдээд, нугасны дүрд хувирсан нь өнөөх одой хүмүүсийн л ид шид, ач тус билээ. Саяын явдал хоёр шөнө давтагдажээ. Гурав дахь шөнө нь нугас тогооч хүүд,
- Хаанд очиж хэлээрэй. Үүр шөнийн заагаар үүдэнд чинь нэгэн нугас очно. Хатан болд сэлмээрээ тэр нугасны толгой руу гурван удаа дохиорой гэжээ. Болсон явдал, хэлсэн үгийг нь тогооч хүү хаандаа айлтгаж гэнэ. Хаан бүгдийг нугасны хүссэнээр хийж сэлмээрээ түүний толгой руу гурвантаа дохижээ. Тэгтэл нугас хааны үзэсгэлэнт залуу хатан болон хувирч гэнэ. Хаан ийнхүү үзэсгэлэнт хатантайгаа баяр хөөртэй учирч, хойт эхийнх нь хорлонт явдлыг ч мэдэж авчээ. Тэгээд хүүдээ нэр хайрлах ёслолын өдөр хүртэл хатнаа нууц өрөөнд байлгаж гэнэ. Харин хойт эх, охин хоёр хааныг мэхэлж чадсан гэдэгтээ итгэсээр л байжээ. Ингээд хааны хүүд нэр хайрлах ёслол болж гэнэ. Хаан баяр ёслол өндөрлөсний хойно эмгэнээс,
- Хэн нэг хүнийг хөнжлөөс нь суга татаж гаргаад хүйтэн усанд хаясан хүнийг яаж шийтгэвэл зөв бэ? гэж асуужээ. - Харгис муухай тэр амьтныг хадаас шивсэн хоосон торхонд хийгээд уулан дээрээс өнхрүүлж орхих хэрэгтэй гэж эмгэн хэлж гэнэ. Тэгэхэд нь хаан үзэсгэлэнт хатнаа хажуудаа урин суулгаад албат иргэддээ хандаж,
- Хорон санаат энэ эмгэн хийсэн муу үйлийнхээ ял шийтгэлийг өөрөө өөртөө оноолоо. Өөрийнх нь хэлснээр хадаас шивсэн хоосон торхонд охиных нь хамт суулгаад уулын оройгоос өнхрүүл хэмээн зарлиг буулгажээ. Хамаг муу муухай нь илэрснийг мэдээд хойт эх, охин хоёр зугтах гэсэн боловч хааны цэргүүдийн хараанаас мултарсангүй гэнэ дээ. Ингээд үзэсгэлэнт залуу хатан маань түнэр их ойгоос түлээчин аавыгаа олж аваад, халуун бүлийнхээ түшиг болж, хаан төрийн чимэг болж аливаа муу хорлолгүй, амар сайхан жаргаж гэнэ.


Цааш нь...

Гаргүй охин

Эрт урьд цагт нэгэн тээрэмчин эр байжээ. Тэр эр ядууран ядуурсаар эцэстээ ганц тээрэмтэй үлдэж гэнээ. Тээрмийнх нь ард нэг алимны мод байдаг байж л дээ. Ядуу тээрэмчин нэгэн өдөр түлээ түүхээр ойд очвол урьд хожид уулзаж байгаагүй нэгэн хижээлдүү эр дайралдаад,
- Түлээ түүж зовлогоо зовоож явах хэрэг юу байна? Хэрэв чи тээрмийнхээ ард байгаа юмыг надад өгнө гэж амлавал би чамайг энэ мөчөөс эхлэн баян болгож өгье гэв гэнэ. Миний тээрмийн ард нөгөө алимны модноос өөр юу л байв гэж хэмээн бодоод “ Тэгье” хэмээн тээрэмчин эр танихгүй эрд амлав гэнэ. ...Харин нөгөө эр зэвүүн хөндий хоосноор инээгээд,
- Гурван жилийн дараа би ирээд тохирсон ёсоор юмаа аваачих болно гээд алга болжээ. Тээрэмчинийг гэртээ ирэхэд эхнэр нь угтан уулзаад,
- Манайх гэдэг айл гэнэт ингэж баяжих нь юу сан билээ? Бүх авдар сав эд юмсаар дүүрч орхилоо. Хэрхэн бий болсныг би мэдэхгүй юм гэлээ. Тээрэмчин эр хариуд нь,
- Энэ бүхэн бол намайг ойд явахад ирж уулзсан нэгэн хижээлдүү эрийн бэлэг юм л даа. Тэр хүн надад энэ бүхнийг өгнө гэж амласан юм. Хариуд нь тээрмийн чинь ард байгаа юмыг авна гэсэн юм. Алимны том модноос өөр юу байх билээ гэв. Эхнэр нь цочисхийн,
- Ишш, чи юу ярина вэ? Тэр чинь чөтгөр байсан байна. Алимны модонд огтхон ч санаархаагүй хэрэг. Харин охиныг маань хэлсэн байна. Охин тээрмийн ард хашааны хог шүүрдэж байсан юм гэжээ. Тээрэмчний охин үзэсгэлэнтэй хөөрхөн, бас тэгээд тэнгэр бурханд шүтлэгтэй нэгэн байлаа. Хөөрхий охин бурхан номондоо итгэн, нүгэл үйлдэлгүй гурван жил болжээ. Товлосон хугацаа болж, нөгөө муухай чөтгөр охиныг авахаар ирж гэнэ. Охин нэгэн цэрд авч өөрийгөө тойруулан цагираг зурчихаад дотор нь орон нүүр гараа угаан суужээ. Чөтгөр охинд ойртон очиж чадахгүй дэмий л тойрон байжээ. Тэр чөтгөр тээрэмичнд хандан омогтойгоор,
- Түүний дэргэдээс бүх усыг холдуул, хэрэв тэр үргэлж угаал үйлдээд цэвэрхэн байвал би түүнийг авч явж чадахгүй нь гэв. Айж сандарсан тээрэмчин хэлсэн болгоныг нь хийжээ. Дараа өдөр нь чөтгөр бас ирэв гэнэ. Охин уйлж алгандаа нулимсаа дуслуулан угаахад гар нь улам цэвэрхэн болсонд нөгөө чөтгөр бас л ойртож эс чадав гэнэ. Чөтгөр охиныг тойрон, хүрч ядан байснаа тээрэмчинд хандан заналтайгаар,
- Энэ охины хоёр гарыг цавчиж хая эс тэгвэл би ахиад л түүнийг авч явж чадахгүй нь гэв. Тээрэмчин айж цочирдон,
- Хэрхэн би охиныхоо хоёр гарыг цавчиж төвдөхсөн билээ? хэмээн хариулахад хар санаат чөтгөр ууртайгаар,
- Хэрэв чи охиныхоо гарыг цавчиж чаддаггүй юм бол чи өөрөө миний боол болох болно доо. Би өөрөө чамайг аваачина хэмээн сүрдүүлэв. Тээрэмчин эр айж сандран юу тушаасан бүхнийг тань үг дуугүй биелүүлнэ хэмээн андгай тангараг өргөжээ. Тэгээд охиндоо очиж,
- Охин минь, хэрэв би чиний хоёр гарыг цавчиж таслахгүй юм бол хар муу санаат чөтгөр намайг аваачна гэсэн. Айснаасаа болоод амлаж орхисон юм. Миний аргагүй байдлыг ойлгож үз. Чамд муу юм хийх гэж байгааг өршөөж үз охин минь гэжээ. Охин хариуд нь,
- Аав минь, би таны хайртай охин билээ. Та юу хүссэнээ хийгтүн! Ингэж хэлээд хоёр гараа зэрэгцүүлэн тавьж өгөөд цавчуулж гэнэ. Чөтгөр гурав дахь удаагаа ирэхэд охин оймсон дээрээ нуур далай болтол уйлаад бас л цэв цэвэрхэн байсан тул чөтгөр хүрч чадахгүй хий дэмий тойрч гүйж байгаад арга буюу охиныг орхин явжээ. Тээрэмчин охиндоо хандан,
- Би чиний буянаар ийм их юмтай болсон. Тэгэхлээр энэ яваа насандаа чамайг юугаар ч дутаахгүй байх болно гэжээ. Харин охин нь,
- Үгүй дээ, би энд байж чадашгүй нь. Таны нүдэнд өртөхгүй газар хол явж одно. Намайг өрөвдөж туслах хүмүүс зөндөө л таарч таараа гэв. Тэгээд мухар хоёр гараа ар нуруундаа хүлүүлээд ургахын улаан нарнаар угтах замыг даган явж одов. Охин өдөржин алхжээ. Тэгээд харуй бүрий болоход нэгэн цэцэрлэгт ойртон ирэв гэнэ. Тэр бол нэгэн хааны цэцэрлэг байлаа. Сарны гэрэлд мод бүхэн мөчир дүүрэн амтат жимсээ сагсалзуулан найган ганхаж байв. Гэвч охин жимсэнд хүрэх аргагүй байлаа. Цэцэрлэг эргэн тойрон усаар хүрээлэгдсэн байв. Охин өдөржин явган явсан, бас хэлэн дээрээ огтхон ч юм тавиагүй тул хачин их өлсөж байлаа. Охин дотроо залбиран,
- Намайг тэр цэцэрлэг дотор хүргээд өгдөг ч болоосой. Тэгвэл би тэр жимснээс идэхгүй юү. Тэгээд охин сөхрөн суугаад бурханд сүсэглэн сэтгэлдээ залбирч гэнэ. Гэтэл сахиусан тэнгэр хүрч ирэн голын усыг татруулсанд охин шууд явж цэцэрлэгт хүрчээ. Сахиусан тэнгэр ч охинтой цуг тэнд очив гэнэ. Охин нэгэн саглагар жимстэй модыг харжээ. Жимс бүрийг нэгд нэгэнгүй тоолчихсон байж. Охин өл залгах санаатай нэг жимсийг амаараа таслан авлаа. Цэцэрлэгч үүнийг харсан боловч сахиусан тэнгэр хажууд нь байсан тул охиныг хий үзэгдэл байж магадгүй хэмээн эмээж хашгирч ч чадсангүй. Охин ганц лийрээ идээд л цаджээ. Тэгээд бутанд нуугдчихаж гэнэ. Хаан өглөө эртлэн босоод цэцэрлэгтээ ирж жимсээ тоолтол нэг лийр дутжээ. Цэцэрлэгч,
- Өнгөрсөн шөнө нэг хий үзэгдэл ирсэн билээ. Тэр хоёр гаргүй байсан. Тэгээд амаараа нэг жимс авч идсэн гэжээ. Хаан,
- Тэр хий үзэгдэл чинь яаж усаар гарч ирсэн юм бэ? Тэгээд жимсээ идчихээд хаашаа явсан хэрэг вэ? гэж асууж гэнэ. Цэцэрлэгч,
- Хэн нэгэн цасан цагаан нөмрөгтэй эмэгтэй тэнгэрээс бууж ирээд цэцэрлэг тойрсон усыг хааж хуурай болгон тэр хий үзэгдэлд цэцэрлэгт орох боломж олгосон билээ. Тэр лавтайяа сахиусан тэнгэр байсан тул би юм асууж, бас дуудаж зүрхэлсэнгүй билээ. Хий үзэгдэл жимсийг идчихээд буцаад алга болсон гэжээ.
– Энэ болсон явдлыг чи хэнд ч хэлж болохгүй. Өнөө шөнө би чамтай цуг манаанд гарах болно гэв. Харанхуй болоход хаан цэцэрлэгтээ нэгэн лам дагуулсаар иржээ. Тэр ламаар сүнстэй яриулах юм гэнэ. Гурвуулаа модон доор суугаад нэгд нэггүй аужиглан байв. Шөнө дундын хирд охин бутан доороос мөлхөн гарч ирээд модноос нэг лийр амаараа авч идэв гэнэ. Охины дэргэд сахиусан тэнгэр цагаан хувцастай зогсч байжээ. Уншлагын лам урагш алхан очоод,
- Чи ингэхэд дээд тэнгэрээс ирэв үү? Дэлхий ертөнцөөс ирэв үү? Чи хий үзэгдэл үү? Эсвэл хүн үү? хэмээн асуужээ. Охин хариуд нь,
- Би хий үзэгдэл биш ээ, нэгэн ядуу хүн байна. Хайртай бүхэн минь намайг орхисон. Харин ганцхан бурхан л орхиогүй байна гэжээ. Хаан би чамайг орхихгүй гээд түүнийг урьж ордондоо оруулав гэнэ. Охин үзэсгэлэнтэй бөгөөд үнэхээр сайхан сэтгэлтэй байсан тул хаанд маш их таалагдажээ. Тэгээд мөнгөн гар хийлгэж өгөөд хатнаа болгон авч гэнэ. Нэг жилийн дараа хаан алс хол явах болж гэнэ. Тэгээд хатан ээждээ захин,
- Хатныг төрөх болбол сайн арчилж, тойлж байгаарай гэжээ. Хатан нэгэн сайхан хүү төрүүлж гэнэ. Хөгшин ээж нь “Хатан нэгэн сайхан хүү төрүүлэв” гэсэн захиа бичиж баяртай мэдээг хаанд түргэн дуулгахаар элч илгээжээ. Захиаг авч явсан элч алсын замд ядарч нэгэн голын захад амран унтжээ. Сайхан сэтгэлт охиныг хатнаа болгож чадаагүйдээ атаархан яаж шиг хорлох вэ хэмээн бодолхийлж явсан чөтгөр түүнтэй дайралдаад захидлыг өөр нэг захидлаар сольж орхив гэнэ. Тэр захидалд “ Хатан нэгэн муухай үзэшгүй , хүн адгуус хоёрын хоорондох амьтан төрүүллээ” хэмээн өгүүлсэн байлаа. Хаан захиаг авч үзээд ихэд айж, санаагаар унасан хэдий ч намайг очтол хатныг сайн асарч бай хэмээн хариу бичив гэнэ. Элч захиаг авч яваад мөн л нөгөө газраа амран унтаж гэнэ. Энэ хооронд нөгөөх чөтгөр ирээд захиаг авч оронд “Хатныг хүүхэдтэй нь хамт ал” хэмээсэн үгтэй захиа хийж орхижээ. Хөгшин эх нь хаан хүүгийнхээ захидлыг хүлээн авч уншаад ихэд цочирдон бичсэн зүйлд нь итгэж ядан хаанд ахин нэг захиа бичсэн боловч ижил хариу авчээ. Сүүлчийн захидалдаа хатныг алсны баталгаа болгож хэл, нүд хоёрыг хадгалж бай хэмээн бичсэн байлаа. Хөгшин эх нь ямарч буруугүй амьтны амийг таслах болсондоо уйлан хайлан гунив гэнэ. Тэгээд нэгэн согоо авчран төхөөрүүлж, хэл нүд хоёрыг авчруулан хадгалаад залуу хатанд хандан,
- Хаан нөхрийн тань тушаасанчлан би чамайг цааш харуулж дөнгөхгүй нь. Гэхдээ чи энд удаан байж болохгүй. Хүүгээ аваад алсын алс яв гэжээ. Залуу хатан уйлан хайлан одов гэнэ. Явсаар нэгэн аглаг ойд очин өвдөг дээрээ сөхрөн бурханд наманчлав гэнэ. Сахиусан тэнгэр гарч ирэн тэр эмэгтэйг аваачин нэгэн бяцхан байшинд оруулав. Байшингаас нэгэн цасан цагаан хувцастай бүсгүй гарч ирээд,
- Хатантан, тавтай морилогтун хэмээн эелдгээр урилаа. Тэгээд ядуу эмэгтэй,
- Намайг хатан байсан гэдгийг та яаж мэдэв хэмээн асуулаа. Цагаан хувцастай залуу бүсгүй хариуд нь,
- Би бол сахиусан тэнгэр, хүү та хоёрт үйлчлүүлэхээр намайг явуулсан билээ гэв. Эмэгтэй хүүгийнхээ хамт бүтэн долоон жил болоход сайхан сэтгэлийнхээ ачаар тайруулсан хоёр гар нь ч ахин ургаж гэнэ. Энэ хооронд хаан алсын аянаас эргэж ирж гэнэ. Гэтэл хатан эх нь тосон уйлж, хэлсэн нь,
- Чи өөдгүй муу эр, гэмгүй хоёр амьтны голыг тасал хэмээн захиа ирүүлсэн. Чөтгөрийн бичсэн хоёр захиаг түүнд үзүүлэн, би чиний тушаалыг гүйцэтгэсэн гээд баталгаа болгож хэл, нүд хоёрыг түүнд үзүүллээ. Хаан хөөрхий эхнэр, хүү хоёроо өрөвдөн енгэнэтэл уйлж гэнэ. Ээж нь хүүгээ өрөвдөн,
- Тайвширч үз хүү минь, тэр хоёр амьд байгаа гэжээ. Хаан долоон жилийн турш хатан хүү хоёроо хайн эрэн тэнэж гэнэ. Яван явсаар өтгөн ойн дунд нэгэн байшинд хүрч ирж гэнэ. Байшингаас цагаан хувцастай эмэгтэй гарч ирэн түүний гараас хөтлөн гэрт оруулаад,
- Хаантан та, тавтай морилогтун гээд хааны хэт нутаг, хэрэг зоригийг асуув гэнэ. Хаан хариу өгүүлрүүн,
- Би нэгэн алс газрын хаан билээ. Бараг долоон жилийн өмнө хатан хүү хоёроо эрэн гарсан билээ. Тэгээд олдоггүй ээ. Сахиусан тэнгэр түүнд хоол цай өгсөн боловч хаан идээ унданд ам хүрсэнгүй, харин жаахан амсхийхийг хүсчээ. Тэгээд нүүрэн дээрээ нэг алчуур тавин унтахаар хэвтлээ. Сахиусан тэнгэр хатан, Зовлонт хүү хоёрын байсан өрөөнд орон хатанд,
- Хүүгээ аваад гар, хаан нөхөр тань ирсэн гэв. Тэгээд хааны хэвтэж байсан өрөөнд орвол алчуур нь нүүрнээс нь хийсэн унав гэнэ. Хатан,
– Зовлонт хүү аавынхаа алчуурыг аваад нүүрийг нь бүтээж өг гэв. Хүү алчуурыг аван аавынхаа нүүрийг нь ахин бүтээв. Зүүрмэглэх зуураа энэ үгийг сонссон хаан аав нь алчуурыг ахин дуртайяа унагав гэнэ. Бяцхан хүүгийн тэвчээр барагдан,
- Хайрт ээж минь дээ, би яаж аавынхаа нүүрийг бүтээхсэн билээ. Би чинь ертөнцөд аавгүй хүн шүү дээ гэв. Бид чинь тэнгэр минь хэмээн залбирдаг биз дээ. Та чинь миний эцгийг тэнгэрт бий, тэнгэр бурхан л эцэг чинь гэдэг биз дээ? Ийм зэрлэг үс сахалдаа баригдсан хүнийг би хэрхэн таних болж байна? Энэ бол миний эцэг биш гэв. Хаан энэ үгийг сонсоод өндийн босч,
- Энэ эмэгтэй хэн бэ? гэв. Эмэгтэй хариуд нь,
- Би бол таны эхнэр, харин энэ хүү бол таны Зовлонт нэртэй хүү билээ гэв. Энэ хооронд хаан түүний жинхэнэ гарыг хараад,
- Миний эхнэр мөнгөн гартай билээ гэв. Эхнэр нь хариу өчин,
- Өршөөлт бурхан надад жинхэнэ гарыг минь ургуулж хайрласан юм л даа гэв. Тэнгэрийн элч энэ хооронд байшинд орон хоёр мөнгөн гарыг авчирч хаанд үзүүллээ. Хаан сая нэг итгэж, хайртай хатан хүү хоёроо тэврэн авч, үнсэн таалаад баяр хөөртэйгээр ингэж хэллээ,
- Ёох, хэнхдэг цээжийг минь дарж байсан том хар чулууг сая нэг аваад хаях шиг боллоо. Улмаар тэд сахиусан тэнгэртэй цуг хооллоод гэртээ харихаар явлаа. Хаан хатан хоёр ахин уулзсаны баяр хийж, амар сайхандаа жаргав гэнэ.


Цааш нь...

Мэргэн шүүгч

Эрт урьд цагт их баян мөртлөө, маш харамч нэг хүн байжээ. Тэр нэгэн өдөр 100 янчаантай мөнгөнийхөө түрийвчийг гээчихжээ. Гэтэл түүнийг нь хоёр ядуу хүн зам дээрээс олоод хошуу нутгийнхаа хууль цаазын түшмэлд тушаан өгчээ. Өнөө баян хүн мөнгөө хаяснаа мэдмэгц түүндээ ихэд харамсан, хоол ундаа ч идэж уулгүй, даруй явж хууль цаазын тшүмэлд мэдүүлэхээр ортол,... түрийвч нь түүний дэргэд байхыг үзээд баярласандаа аргагүй шүүрэн авчээ. Тэгтэл түшмэл,
- Та юунд энэ түрийвчийг дур мэдэн авав? гэсэнд нөгөө баян,
– Би энэ түрийвчийг гээгдүүлсэн билээ. Харин түшмэл таны хажууд байхаар нь авсан юм, гэжээ.
– Үнэхээр таны түрийвч мөн юм бол олсон хүнд нь шан харамийг нь өгөх хэрэгтэй. Гэхдээ үүнийг чухам хэдэн янчаантай хаясан юм бэ? гэж түшмэлийг лавлан асуухад, баяны царай гэнэт барсхийн хувирч “Энэ чинь миний янчаанаас бас хороох нь байна шүү” гэсэн харамсах сэтгэл эгшин зуур төрж,
- Би түрийвчээ 200 янчаантай гээгдүүлсэн юм. Харин 100 нь энд байна. Бусдыг нь олсон хүн авсан юм байлгүй дээ. Түүний нь шагнал болгоё, гэжээ. Хууль цаазын түшмэл,
- Түрийвчтэй мөнгө олсон хүнд 100 янчаанаар шагнана гэж байгаа юм шив дээ? гэж нотлон асуувал, харамч баян сандран,
- Манайхан хэдэн үедээ хэзээний буян хишигтэй явсан улс. Арван цагаан буяны минь хадгалж явсан энэ түрийвчийг олсон хүнд 100 янчаанаа өгөлгүй яахав дээ гэж ажиггүйхэн өгүүлжээ. Гэтэл түшмэл,
- Энэ түрийвч таных биш байх нээ. Яагаад гэвэл үүнд 200 янчаан байгаагүй, харин 100 янчаан байсан юм. Үүнийг бас нэг хүн ч олоогүй хоёр хүн олсон зэрэг гэрч баримт бий. Иймд түрийвчтэй мөнгийг танд өгөх үндэсгүй юм байна. Харин та түрийвчээ шамдан эрвэл, олох ч юуны магад гэжээ. Үүнийг сонссон харамч баян учиргүй сандарч,
- Эрхэм түшмэлд үнэнийг өчихөд, энэ түрийвчтэй мөнгө минийх лавтай мөн билээ. Харин олсон хүнд нь мөнгө өгөхгүй гэж ов мэх хэрэглэх гэснээс ийнхүү ташаа болов хэмээн үнэн байдлаа учирлан хэлж өршөөл уучлалт гуйжээ. Тэгэхээр нь түшмэл,
- За тэгвэл та амласан ёсоор түрийвч олсон энэ хүмүүст 100 янчааныг шагнал болгон олгох нь зүйтэй бус уу гэсэнд баян хэлсэндээ хүрэхээс аргагүй болж хоосон түрийвчээ өвөрлөн харьжээ. Үүнээс хойш тэр түшмэлийг төрийн мэргэн шүүгч хэмээн нэрлэсэн ажээ.


Цааш нь...

Алиа Педро (Испани)

Нэгэн эцэг хоёр хүүтэй юмсанжээ. Ах нь даруу зөөлөн зантай бол дүү нь хөгжилтэй, алиа сэргэлэн зантай гэнэ. Хүмүүс түүнийг алиа Педро гэнэ. Нэг удаа аав нь хоёр хүүгээ дуудаад,
- Хүүхдүүд минь, та хоёрын нэг нь айлд ажил хийх хэрэгтэй боллоо. Бид их ядуу байна шүү дээ гэжээ. Ингэж хэлээд аав нь ууган хүүгээ баян хүнд үйлчлүүлэхээр явуулжээ. Баян эр эхнэртэйгээ нэг том байшинд сууна. Эхний өдөр түүнийг үүр цайхаас эхлээд үдэш болтол ажиллуулжээ. ... Өглөөний цайнд ганц зүсэм талх л өгч гэнэ. Харин баяных өөрсдөө гахайн мах, хиам гээд элдэв сайхан хоол зоогложээ. Өдрийн хоолонд бас л зүсэм талх өгөв. Орой ч бас адил. “Хараал идмэр! Өлсөж зовох юм байна. Хоолны оронд зүсэм талх л өгөх юм. Би тэсэхгүй нь ээ” гэж ядуу хүү боджээ. Хэдэн өдөр ийнхүү тэссэнээ буцаад гэртээ ирэв. Ямаршуу байсныг нь асуухад хүү баян эр хэрхэн тохуурхаж байсныг ярьжээ. Отгон хүү алиа Педро хүрч ирээд,
- Ах та дэмий хэрэг хийжээ. Намайг тийш нь явуулчих. Тэгээд зөвхөн зүсэм талхаар намайг яаж хооллохыг нь харъя гэж хэлэв.
– Тэг дээ, яв гэж аав нь хэлжээ. Ингээд Педро баян эрд зарцлагдахаар явлаа. Эхний өдөр өглөөний цайнд бас л зүсэм тал өгчээ. Баян эр том авдраа нээгээд гахайн мах, хиам зэрэг сайхан зоог гарган зооглов. Педро зүсэм талхаа идчихээд нөгөө авдар дээр суужээ. Баян эр түүнд морины тоног сэлбүүлэхээр өгөв. Педро авдар дээр суугаад л ажиллана. Үдийн хоолны цаг боллоо. Баян эр,
- Нааш ир, Педро. Талхаа ид гэв. Харин Педро,
- Үгүй ээ, эзэнтэн минь, би хаашаа ч явахгүй. Би ажил хийж буй газраа л идэж сурсан юм гэлээ. Тэгээд авдар дээрээс хөдөлсөнгүй. Одоо яах билээ? Баян эр, эхнэр хоёр бодож бодож, ямар ч арга олсонгүй. Тэгээд авдраас юу ч авч чадсангүй хоолгүй хоцорчээ. Орой нь баян эр Педрод хандан,
- Одоо чи гал зуух руу очиж болно. Тэнд чамд хоол бэлдсэн гэв.
– Үгүй ээ, эзэнтэн минь, би ажил хийж буй газраа л хооллодог юм. Зүсэм талхаа та нар ид гэлээ. Педро авдар дээр сууж байсан болохоор гэрийн эзэн яаж ч чадсангүй. Хоол хүнсээ авдраас гаргаж болох хэдий ч зарцтайгаа хуваалцах хэрэг гарна. Тэд өлсөөд тамирдаж унах дөхжээ. Эцэст нь баян эр арга олж,
- За залуу минь, ажиллаж гүйцлээ. Унтах цах болжээ. Ор чинь тэр байна гэв.
– Үгүй ээ, эзэнтэн минь, би ажллаж буй газраа л унтаж сурсан юм гэж Педро татгалзлаа. Эзэд өлөн хэвээр хэвтлээ. Авдарт хичнээн сайхан хоол байгааг Педрод харуулахыг тэд хүссэнгүй. Гэвч улам өлсөн тарчилж байлаа. Педрод мэдэгдэлгүй авдраасаа яаж юм авъя даа гэж л бооцгоож байв. Педро авдар дээр унтсан учраас тэд юм авч идэж чадсангүй. Үүрээр гэрийн эзэд бослоо. Эхнэр нь нөхөртөө,
- Дээвэр дээрх вааранд жаахан вандуй үлдээснээ саналаа гэжээ. Тэгээд вандуйтай ваарыг авчран чанахаар тавьж гэнэ. Харин Педро тохиромжтой агшинг ашиглан вааранд үнс хийчихлээ. Эзэгтэй вандуйгаа хутгахаар ирээд үнс дүүрчихсаэн байхыг хармагцаа угаадас руу асгажээ. Тэгээд үүнийгээ нөхөртөө хэлэв.
- Юм идмээр байдаг. Зүсэм талх ч байдаг болоосой гэж эхнэр нь яншина. Хүлээж бай. Би одоо үүнийг явуулаад цадталаа идэцгээе гэж баян хэлэв. Тэгээд Педрод хандан: Педро минь, өглөө болчихжээ. Малаа гаргах хэрэгтэй гэв. – Юун өглөө вэ? Би оройн хоол идээгүй. Тэгэхээр шөнө болоогүй гэсэн үг. Шөнө болоогүй болохоор өглөө болоогүй гэсэн үг. Өглөө болоогүй юм чинь жаахан унтаж бололгүй дээ гэж Педро хэлээд авдар дээрээ хэвтэн хурхирч гарлаа. Харамч эр эхнэрээ, эхнэр нь нөхрөө хараад санаа алдлаа.
– Энэ тэнэмэл амьтан өлөн унтаад сурчихжээ. Бид чадахгүй биз дээ? гэж эхнэр нь хэлэв.
– Педро, босоорой. Хоолоо идчихээд ажлаа хий гэж баян эр ууртайгаар зарцаа түлхэж сэрээлээ.
– Орой болчихоо юу? Оройн хоол уу? гэж Педро асуув.
– Өө, оройн хоол, өглөөний цай бүгд л байна. Харин чи биднийг тамлалгүй авдраас буу гэж баян эр хөмхий зуун хэллээ.
– Тэгэлгүй яахав. Аль эрт ингэж байсан юм. Оройн хоолонд гахайн мах, өглөөний цайнд хиам өг дөө гэж Педро хэлжээ. Ингэж ухаант хүү Педро баян эрийг чадсан юм гэдэг.


Цааш нь...

Хэн нь хэнээсээ айсан юм бол (Албани)

Ач охин, азарган тахиа, хулганатайгаа цуг амьдардаг нэг эмгэн байжээ. Эмгэн юу л хийнэ, тэр гурав үргэлж дуурайдаг байжээ.
– Манайх усгүй болчихож, би усанд яваад ирье гэж эмээ нь ач охиндоо хэлээд гол руу явав. Эмээ нь усанд яваад удаагүй байтал, ач охин нь бас жижиг хувин аваад эмээгийнхээ ... араас дагав. Хашаанд байгаа азарган тахиа бас усанд явахаар болж, нэг жижигхэн хувин авч эмээ, ач охин хоёрын араас явжээ. Энэ үед тэднийд амьдрагч хулгана нүхнээсээ толгойгоо цухуйлган бас л усанд явахаар хуруувчин чинээ хувингаа бариад гол руу гүйлээ. Тэд ийнхүү гол дээр цуглажээ. Усаа аваад гэр рүүгээ явцгаалаа. Эмээ түрүүлээд, ач охин дараалаад, азарган тахиа удаалаад, бяцхан хулгана сүүлд нь ороод явав. Замын хажууд нэг алимны мод ургасан нь харагдана. Тэр модны доор нэг бор туулай унтаж байв. Салхи хөдөлж, алимны модны орой ганхахад, нэг алим туулайн яг духан дээр нь уначихаж гэнэ. Туулай цочиж босон харайхдаа эмгэний хөлийг мөргөжээ. Эмгэн цочиж айхдаа бүдэрч унаад усаа асгачихав. Туулайны зүрх түргэн түргэн цохилон айж сандран цааш дэгдэхдээ ач охиныг дайрч унагаад усыг нь бас асгуулчихжээ. Туулай хүчтэй мөргөлдсөнөөсөө болоод түрүү түрүүчийнхээсээ ч илүү айж, азарган тахиаг чиглэн тоос манарган дэгдэв. Цаадах нь айсандаа болоод хувинтай усаа чулуудчихаад газар хэвтээд өгөх нь тэр. Харин бяцхан хулгана туулайг дэгдэн дэгдэн айсуйг хараад үл танин хуруувчин чинээн хувинтай усаа чулуудчихаад айхдаа бутанд шурган орлоо. Их л хөгтэй юм болж гэнэ. Эмгэн дараа нь тайвширсан хойноо,
- Аа-яа-яа, ямар азаар байвгайд бариулчихсангүй мэнд гарав аа! гэж үглэхэд, ач охин,
- Пээ, ямар азаар би чононд бариулсангүй вэ? гэж хашгирчээ. Азарган тахиа хэсэг бодож байснаа,
- Би ямар азаар үнэгэнд бариулсангүй вэ? гэлээ. Хулгана цухуйхаасаа айж бутан дотор чичрэн суусан хэвээрээ "Аа-яа-яа, би ямар азаар тэр аймшигт мууранд бариулсангүй вэ” хэмээн бодож байв. Энэ үед өнөөх туулай зогсохгүй л дэгдээд байв. Дэгдэж дэгдэж ойд ороод бөөн навчин дунд шургаж хэвтээд, жаахан тайвширсан хойноо “Ёох, ёох, ядарсан гэж жигтэйхэн. Намайг барих гэж их санаархсан шүү. Араас өрөөлж хөөхдөө янз бүрийн юмаар шидэж айлгасан боловч оногдоогүй нь миний авхаалжтайнх” гэж бодож хэвтсэн гэдэг.


Цааш нь...