Муур, барс хоёр

Муур барс хоёулаа аглаг уулын гүн шугуйд айл аймаг болон суухдаа барс нь муурын маажиж, үсрэх, мяраахыг нь их л бахархан “Ямар сайхан эрдэм вэ?” хэмээн сайшааж,
- Эрдэм чадлаа эрх биш дүүдээ зааж өгөх болов уу? Хэмээн бэлэг сэлт барьж муурыг багшаар урьж залсанд муурын сэтгэл уярч айл аймгийнхаа нүүрийг бодож, багшлахыг зөвшөөрч гэнээ. Тэгээд муур байдаг эрдмээ барсад зааж өгч гэнэ. Нэгэн өдөр барс ...сурсан эрдмээ үзүүлэхээр багш барьсан муураас эхлэн байдаг төрөл садныг нь хүртэл бүгдыг урьж гэнэ. Маажих, алгадах, мяраах, үсрэх, булгих, гулгаж мөлхөх хүртэл бүх сурсан эрдмээ үзүүлсэн барс,
- Эрдэм заасан багшийн мах аливаа эрдэнээс үнэтэй юм. Өнөөдөр цөм морилон саатсан дээрээ үртэй зулзагатай нь барьж багшийн махыг амтлая хэмээн дайрчээ. Дайллагад оролцсон муурууд үүнийг сонсмогц огло үсэрч модон дээр авиран гарсанд муу санаат барсууд модон дор оцойн суугаад,
- Ээ! Багшийн эрдмийг бас дутуу сурсан байна шүү. Авирах эрдмийг нь сурсан бол хэмээн гасалцгаав гэнэ.


Цааш нь...

Амжилт (Болгар)

Ах дүү хоёр баян байжээ. Нэг удаа дүү нь ахдаа,
- Бүх ертөнц мөнгөн дээр л тогтож байна. Мөнгөгүйгээр амжилт байхгүй гэж хэллээ. Үгүй шүү, харин амжилт л мөнгө дагуулдаг юм гэж ах нь хэлээд, хоёул маргав.
– Үгүй дээ, та надад мөнгө өгчих! Тэгвэл амжилт өөрөө ирнэ гэдгийг танд батлаад өгье.
– Худлаа. Амжилт байхгүй бол мөнгө ч бас байхгүй. Ах дүү хоёр ийнхүү маргав. Нэг нь нэгийг хэлэхэд нөгөө нь өөрийг ярина. Тэгээд аль нь... зөв болохыг мэдэхээр шийджээ. Тэд мөнгө аваад аян замд гарлаа. Явсаар байгаад нэг тосгонд иржээ. Тэндэхийн хамгийн ядуу тариачныг заалгаж аваад түүнд тавин алтан зоос өгч,
- Энэ мөнгөөр амжилт худалдаж аваарай. Амжилт чамд сайн сайхныг зааж өгнө гэжээ. Ядуу эр баярлан гэр өөдөө явлаа. Тэгтэл урдаас нь хүрэн үст эмэгтэй ирээд,
- Хаашаа явж байгаа юм бэ? гэв.
– Амжилт худалдан авахаар явж байна. Түүнд тавин алтан зоос зарах санаатай гэж ядуу эр хэллээ.
– Амжилтыг мөнгөөр авдаггүй юм даа. Харин мөнгөөрөө хүүхдүүддээ хүнс тоглоом худалдаж авбал дээр. Үлдсэн мөнгөө малгайдаа нуугаарай гэж эмэгтэй хэлэв. Ядуу эр үдийн хоолондоо үхрийн уушги худалдан аваад, үлдсэн мөнгөө малгайныхаа нугалаасанд нууж гэнэ. Тэгээд замаар явж байтал, хаанаас ч юм нэг хэрээ гарч ирээд толгой дээгүүр нь эргэлджээ. “Гуаг-гуаг” гэж хэрээ гуаглана. Ядуу эр түүнд,
- Энэ уушги чамд хамаагүй ээ! гээд уушгиа өвөртлөж гэнэ. Гэтэл хэрээ доошлон малгайг нь шүүрээд бараа тасарчээ. Хэсэг хугацааны дараа ядуу эр мөнгөө яасныг мэдэх санаатай ах дүү хоёр баян ахиад л нөгөө тосгонд иржээ. Ядуу эр тэдэнд малгайдаа нуусан мөнгийг нь хэрээ аваад явчихсан тухай ярив. Ах дүү хоёр түүнд дахин зуун алтан зоос өгөөд,
- Энэ мөнгөөр амжилт худалдаж аваарай гэв. Ядуу эр мөнгийг аваад гэр өөдөө явлаа. Тэгтэл ахиад л нөгөө хүрэн үст эмэгтэй ирээд,
- Гартаа юуг ингэтлээ чанга атгаа вэ? гэж асуулаа.
– Алтан зоос гэж ядуу эр хэлэв.
– Алтан зоосоор яах нь вэ?
– Намайг амжилт худалдан аваарай гэж хүмүүс өгсөн юм.
– Чи ч ухаангүй хүн юм даа! Эсвэл чи амжилтыг мөнгөөр авч болдоггүй гэдгийг мэддэггүй юм байна. Мөнгөө гэртээ нуу. Тэгээд би амжилт яаж олохыг зааж өгье. Ядуу эр мөнгөө гэртээ авчирч, хивэгтэй вааранд нуужээ.
Нэг удаа ядуу эр зах руу явлаа. Энэ үед түүний гэрийн дэргэдүүр үүргийн худалдаачин өнгөрчээ. Тэрбээр,
- Алим аваарай! Алим аваарай! гэж хашгирав. Ядуу эрийн хүүхдүүд үүнийг сонсоод “Алим авч өгөөч?” хэмээн ээжээсээ шалжээ. Ээж хивэгтэй ваараа алимаар сольж авчээ. Ядуу эр гэртээ ирээд ваараа эрсэн чинь алга гэнэ.
– Ваар хаана байна, эхнээр?
– Би ваарыг чинь худалдаачинд өгөөд хүүхдүүддээ алим авчихсан.
– Худалдаачин хаана байна?
– Явчихсан. Ядуу эр уулга алдан гиншээд худалдаачинг олохоор явлаа. “Худалдаачин хаана байна? Худалдаачин хаана байна?” гэтэл хаана ч байсангүй. Яг л газрын гаваар орсон мэт алга. Гэтэл ах дүү хоёр баян ахиад л нөгөө тосгонд иржээ. Ядуу эр мөнгөө яасан тухайгаа тэдэнд ярьж өгөв. Ах дүү хоёр түүнд хоёр сум өгөөд,
- Май, энэ хоёр сумыг ав. Нэгийг нь өөртөө, нөгөөг нь амжилтанд зориулаарай гэв. Ядуу эр сумыг авлаа. Тэгээд замаар явж байтал, нөгөө хүрэн үст эмэгтэй өмнөөс нь хүрч ирээд,
- Юу аваад явж байна вэ? гэж асуув.
– Сум.
– Сумаар яах нь вэ?
– Надад хүмүүс өгсөн юм. Нэг сум нь надад, нөгөө сум нь амжилтанд оногдох учиртай.
– Сумаар амжилт олдоггүй юм даа! Үхлийн тухай бодох ч хэрэггүй. Чи миний хэлэхийг сонс. Би амжилт яаж олохыг чамд зааж өгье. Ахиад зуун сум цутга. Тэгээд урт тор сүлжээрэй. Сумнуудаа торонд хүндрүүлэгчийн оронд дүүжлэх юм шүү. Тороо тэнгист есөн өдөр тавиарай. Арав дахь өдөр чи амжилт олох болно гэж тэр эмэгтэй хэлээд алга болов.
Ядуу эр хөлсний ажил хийж жаахан мөнгө олжээ. Мөнгөөрөө тугалга, утас худалдаж авлаа. Тугалгаараа сум цутгаж, утсаараа тор сүлжив гэнэ. Торны хүндрүүлэгчийн оронд сумаа дүүжлээд тэнгисийн эрэг рүү явлаа. Есөн өдөр тороо тавьсан боловч юу ч орсонгүй. Арав дахь өдрийн орой тороо сүүлчийн удаа хаяв. Тороо гаргасан чинь юу байсан гээч. Алтан загас! Ядуу эр загасаа эхнэртээ авчирч өглөө. Эхнэр нь загасныхаа гэдэс дотрыг янзалж байтал, дотроос нь чулуу гарчээ. Чулуу нь яг л нар шиг гялтганана. Ядуу эр чулууг хармагцаа гэдрэг ухрав гэнэ. Чулуунаас хүрэн үст эмэгтэй түүнийг харж байлаа. Тэрбээр амжилт яаж олохыг түүнд зааж өгсөн сөн. Тэгтэл чулуу хүний хэлээр,
- Анд минь, айх хэрэггүй! Амжилт гарт чинь байна. Намайг хаандаа аваачиж өг гэжээ. Ядуу эр чулууг аван хааны өргөөнд очоод,
- Эзэн хаан минь та энэ эрдэнийн чулууг авч хайрла. Би тэнгисийн усанд есөн өдөр тор тавьсан билээ. Арав дахь өдөр нь алтан загас орсон юм. Загасны дотроос энэ чулууг оллоо гэжээ. Хаан чулууг аваад,
- Оронд нь юу авах вэ? гэв.
– Хаан та өөрөө л мэд дээ! гэхэд нь хаан,
- Би чамд есөн өдрийн хугацаа өгье. Чи есөн өдрийн дотор хичнээн хэмжээний газар тойрч явна, түүнийгээ аваарай. Тэгээд тэндээ ноён бол! гэлээ. Ядуу эр хааны хэлснийг ёсчлон гүйцэтгэв. Бүх юм ёсоор болж ядуу эр ноён боллоо. Ах дүү хоёр баян ахиад л ядуу эр яаж байгааг харахаар ирэв. Шинэ ноёны өргөөний хажуугаар гарч явахад нөгөө эр тэднийг цонхоороо хараад зочлохыг хүсэн дуудав. Ядуу эр ноён болсныг мэдээд ах дүү хоёр ихэд гайхжээ. Харин ядуу эр,
- Гайхах юм юу байна вэ? Миний ноён болсон явдал уу? Энэ бол миний амжилт.
– Чи амжилтыг яаж авсан юм бэ? Бидний өгсөн мөнгөөр үү? гэж дүү нь яаран асуухдаа өөрийнх нь зөв болно гэж горьдож байлаа.
– Үгүй ээ. Өөрийнхөө хөдөлмөрөөр олсон юм гэж ноён болсон ядуу эр бардмаар хариулав.


Цааш нь...

Бебеле хүү (Бельги)

Өвгөн, эмгэн хоёр аж төрөн суудаг байж гэнэ. Олон жил хамт амьдарсан тэр хоёрт үр хүүхэд заяагаагүй юмсанжээ. Тиймээс үргэлж хүүхдийн хүсэл болж, их л гутардаг байв. Нэг өдөр өвгөн ажилдаа явж, эмгэн хоолоо хийхээр гэртээ үлджээ. Тэр шөл хийхээр шош ялгаж байхдаа нэг ширхэгийг авч: “Ийм жижигхэн шош шиг хүүтэй ч болоосой” гэж хэлж дуусаагүй байтал өнөөх шошинд хөл, гар, нүд гээд хүнд байдаг бүх эрхтэн бий болж шингэн дуугаар,...
- Намайг Бебеле гэдэг юм. Танай хүү больё гэж гэнэ. Эмгэн баяр хөөр болж, Бебеле хүүдээ таарсан жижиг өмд, цамц оёж, хуруувчинд цагаан будаа чанаж хүүг хооллов. Мөн хугархай тэвнээр жижигхэн сэлэм хийж хүүдээ өгч гэнэ. Ингээд эмгэн нэг тийшээ явахаар юм хум боон зэхжээ. Бебеле хүү,
- Ээж минь, та хаа хүрэх вэ? гэж шалгаахад,
- Дархны газар байгаа аавд чинь хоол аваачиж өгье гэхэд, хүү,
- Тэгвэл би аваачиж өгье гэлээ.
– Хүү минь, чи ийм жаахан байж яаж чадах юм бэ? Гэвэл хүү,
- Зүгээр ээ, чадна. Хааш нь аваачихыг л хэлээд өгвөл боллоо гэхэд ээж нь дархны газар яаж очихыг зааж өгөв. Пял тавганд хэрчим загас тавьж, алчуурт боогоод Бебелед өгчээ. Хүү боодолтойг авч гүйн одов гэнэ. Хүү замд явж байхдаа хүмүүсээс юм гуйж яваа нэг өвгөнийг харжээ. Гуйлгачин нэг том чулуун дээр уйтгарлан сууж байх нь тун өрөвдөлтэй харагджээ. Бебеле тэр хүн рүү ойртож,
- Өвөө та ингэтлээ юундаа гуниж гутраа вэ? гэхэд гуйлгачин,
- Бебеле хүү минь ээ! Би бүтэн хоног ямар ч юм олж идсэнгүй, тун их өлсөж байна гэв. Бебеле,
- Энэ загасыг ид. Тун их амттай шүү гээд өвгөнд боодолтой хоолоо өгөв. Гуйлгачин өвгөн загасыг идэж, дан ясыг нь үлдээжээ. Ингээд Бебеле аавдаа загас аваачиж өгөхөөр гэр рүүгээ буцан гүйжээ. Хүүгийн өмнөөс нь долоон хулгайч гарч ирэв. Тэд Бебелег хараад тун их баярлажээ. Хамгийн ахмад нь тонгойж, хүүг хоёр хуруугаараа хавчин дээш нь өргөн алган дээрээ суулгаад,
- Хараач, үүнийг! Энэ хүү бидний ажилд туслана. Ямар ч нүх сүвээр багтана. Чи бидэнтэй хулгай хийх үү? гэв. Бебеле эд нартай маргаад яах вэ гэж бодоод дуугарсангүй. Тэгтэл толгойлогч хүүг халаасандаа хийгээд тэд цаашаа явав. Бебеле халааснаас цухуйн гараад хаашаа явж байгаагаа харав. Хулгайч нар нэг хананы хажуугаар явж байхад нь Бебеле халааснаас үсрэн бууж нэг нүх рүү шурган оржээ. Хулгайч нар түүнийг огтхон ч анзаарсангүй. Бебеле ингээд амь гарав гэсэн чинь үгүй ажээ. Тэрбээр нөгөө нүхнээсээ гарах гэж зүтгэж сарвалзаж байгаад хэрчсэн манжинтай саванд унажээ. Том улаагч үнээ хүүг манжинтай хамт залгиж, мөнөөх хүү үнээний гэдсэнд орчихож гэнэ. Яг энэ үед саальчин авгай үхрийн байр руугаа ирж, үнээгээ саахаар суутал “Энэ муу хогийн амьтан, ёстой нэг шаар байна даа” гэж хашгирах дуу сонсогдов. Бебеле өөрийг нь залгилаа гэж үнээг хараасан юм байж. Тэгтэл саальчин үнээ өөрийг нь харааж байна гэж бодоод, айн цочихдоо хувингаа унагаан үхрийн байрнаас ум хумгүй гүйн гарчээ. Саальчин эзэгтэй рүүгээ гүйн ирээд,
- Манай үнээ хүний хэлээр ярьж байна. Чанга, чанга хашгирч, хараал урсгаад байна, гэхэд эзэгтэй,
- Тэгвэл би өөрөө саая. Эзнээ арай харааж зүрхлэхгүй биз гэж гэнэ. Эзэгтэй үнээгээ саахаар суутал, үнээ нь “Энэ муу хогийн ховдог, ёстой нэг шаар байна даа. Харж л байгаарай. Би чамд үзүүлээд өгнө” гэж ууртай хашгирах сонсогджээ. Эзэгтэй айж балмагдан, үхрийн хашаанаас гүйн гарав. Тэрбээр нөхрөө дуудаж,
- Юу болоод байгаа нь энэ вэ? үхэр хараал зүхэл хэлнэ гэдгийг насандаа дуулаагүй юм байна. Ээ бүү үзэгд! Чи очиж учрыг нь ол! гэлээ. "Гайхалтай юм. Үнээ хараал хэлнэ гэж юу байх вэ” гэж бодсон нөхөр нь очиход, бас л өрхийн тэргүүлэгчийг элдвээр харааж загнажээ. Нөхөр нь үхрийн хашаанаас гараад,
- Манай үнээнд шулмас шүглэжээ. Хэзээ ч ийм юм байж болохгүй. Үүнийг төхөөрнөө гээд улаагч үнээгээ төхөөрөн мах, арьсыг нь авч үлдээд, гэдэс дотрыг нь хол хаяжээ. Гэдсэнд нь өнөөх бяцхан Бебеле хүү хамт хаягджээ. Яг энэ үеэр нөгөө гуйлгачин тэр хавиар явж байгаад шинэ үнээний гэдэс дотрыг олж хараад, ингээд амттайхан хоолтой болдог байжээ хэмээн шуудайд хийгээд гэр рүүгээ аваад явжээ. Тэрээр тэвнээр хийсэн сэлмээрээ гуйлгачины мөр рүү хатгаж гэнэ. Гуйлгачин шуутайтайгаа нөгөө мөрөндөө сэлгэж тохов. Хүү дахиад л хатгаад авчээ. Тэгэхээр нь өвгөн чухам юу хатгаж байгааг үзье гээд задлан үзэв. Бебеле чухамдаа ингэхийг л хүлээж байсан юм. Бебеле хүүг үсрэн гарч ирэхэд, өвгөн сандарч,
-Тэ, тэ, тэ... тэнгэр минь. Тэр ээ, хөөе. Хорвоод ийм юм бас байдаг аа! Бид хоёр дахиад уулзлаа. Бебеле хүү минь би чамайг одоо яах вэ? гэхэд, хүү,
- Сайн санаат ах минь. Өнөөдөр олон адал явдалтай учирч их ч ядарлаа. Намайг гэрт минь хүлээж байгаа аав, ээж хоёрт минь хүргэж өгөөч? гэж түүнээс гуйж гэнэ. Өвгөн хүүтэй хамт тэднийх рүү очих замдаа гангар гунгар хуучлан явсаар очжээ. Хүүгээ алдчихлаа гээд сэтгэлээр унаж байсан өвгөн эмгэн хоёр түүнийг харангуутаа баяр хөөр болж, ширээ дүүрэн хоол унд өрөөд хамтдаа суун хооллоцгоожээ.


Цааш нь...

Цагаан болжмор (Бельги)

Дээр үед тосгоны цаадах ойд нэгэн болжмор амьдардаг байжээ. Тэр болжмор цав цагаан өнгөтэй агаад зөвхөн сарвуу, хошуу, нүд нь хар байв. Цасан цагаан өнгөтэй болохоор болжморууд түүнтэй ойр дотно байх гэсэнгүй.
– Бор болжморт цагаан анд хэрэггүй! гэж жиргэлдэн түүнийг хөөв. Ийнхүү цагаан болжмор гав ганцаараа амьдардаг байв. Ганцаараа ...байх уйтгартай биз дээ? Цагаан болжмор морьтой анд болохыг хүссэн авч морь сүүлээ шарван,
- Цаашаа тонил! Чи надад ямар хэрэгтэй юм бэ? Цагаан болжмор мууртай нөхөрлөх гэсэнд муур таатай дуугарсан ч нуруугаа хөвчрүүлэхэд, нөгөө болжмор өөрийн эрхгүй холдон нисчээ. Ийм нөхөрлөл аятай юманд хүргэхгүй нь лав.
Нэг удаа цагаан болжмор зам дээр байгаа хөгшин нохойг харжээ. Нохой замын тоосон дундуур сажлах агаад, царай дүр төрх нь гунигтайгаас гунигтай байх аж. Цагаан болжмор түүнийг өрөвдөөд,
- Найз минь, хаашаа явж байна даа? гэв.
– Хандсан зүг рүүгээ л явж байна. Эзэндээ арван жил үнэнч зүтгэсэн авч нэгэнт хөгширсөн болохоор намайг хөөлөө гэж хөгшин нохой гунигтайгаар хэллээ.
– Эзэн чинь хэн байсан юм бэ?
– Кавшероны шар айраг исгэгч Тафаро.
– Мэднээ, мэднэ! Тафаро чинь харамч, тэнэг амьтан. Пингээрээ дүүрэн арвайтай атлаа айл хөршдөө туслах нинжин сэтгэл гэж байдаггүй юм. Тийм амьтнаас салсандаа гашуудах хэрэггүй. Надтай нөхөрлөмөөр байна уу? Хамтдаа байвал амар, хөгжилтэй шүү дээ.
– Чамд баярлалаа, цагаан болжмор минь. Чи сайхан сэтгэлтэй юм гэж нохой хэлэв. Ингээд цагаан болжмор маань шар айраг исгэгч Тафарогийн хөгшин нохойтой нөхөрлөх болжээ.
Нэг удаа халуунаас халуун өдөр болов. Халуунд жигтэйхэн ядарсан хөгшин нохой замын хажууханд хэвтээд унтаж байв гэнэ. Цагаан болжмор түүний дээгүүр нисэн,
- Хаана хэвтэх чинь энэ вэ? Босооч, хажуу тийш болооч! гэж жиргэв. Гэвч нохой тавтайяа хурхирч байв. Хөгширсөн болохоор чих нь яльгүй дүлийрээд болжморын жиргэхийг сонссонгүй. “За яахав, жаахан унтаг дээ. Би хамгаална” гэж цагаан болжмор боджээ. Тэгээд модон дээр суулаа. Тэндээс Кавшерон орох бүх зам сайн харагдахад түүнд айх зүйлгүй мэт санагдана. Тэгтэл зам дээр тоос босож үзэгдэв. Хартал шар айраг исгэгч Тафаро торхтой шар айраг зарахаар Кавшероноос гараад явж байгаа харагдана. Цагаан болжмор сандарч, андаа сэрээхээр яаран ухасхийв. Яаж ч болсонгүй. Хөөрхий хөгшин нохой нойрондоо зөвхөн хөлөө хөдөлгөн, юу ч сонсохгүй ажээ. Тафарогийн тэрэг улам ойртсоор. Цагаан болжмор түүний зүг нисэн очоод,
- Хүүе, хүндэт Тафаро минь! Болгоомжтой жолоодоорой! Замын хажууд эртний анд минь унтаж байгаа юм. Түүнийг бүү дайрчихаарай? гэсэн боловч Тафаро мориныхоо жолоог зориудаар мушгин хөгшин нохойн хөлийг дайруулжээ. Хөгшин нохой гасалсаар бут руу шургав. Шар айраг исгэгч Тафаро бах нь ханаж,
- Оо-хо-хо! Чамайг ингэх хэрэгтэй байсан юм. Харин багадуулчихлаа хэмээн инээж байв. Цагаан болжморын уур нь хүрч цагаан өдөө сөрвийлгөн, хар нүдээ гялалзуулан,
- Байзаарай, Тафаро! Би үүнийг чинь зүгээр өнгөрөөхгүй шүү. Андынхаа төлөө чамд хариуг нь барих л болно. Миний үгийг тогтоож аваарай! хэмээн түүний толгой дээгүүр эргэлдэх зуураа ууртайгаар хэллээ. Чиний энэ дэмий үг юу юм бэ? Битгий шаазгай шиг шахтнаад бай. Би чамайг барьж аваад шаазгай тамладаг шиг ногооны талбайд сүүлээр чинь дүүжилчихнэ шүү. Эндээс зайл! гэж Тафаро зандран, ташуураа тас няс хийлгэх аж.
Цагаан болжмор мод руу нисэж гараад гомдсондоо эгээтэй л уйлчихсангүй. Тэр үед дэргэдүүр нь шаазгай нисэж явснаа болжморыг хараад,
- Юунд царай алдаа вэ? гэв.
– Шар айраг исгэгч Тафаро миний андыг гомдоолоо. Бас намайг шаазгай тамладаг шиг ногооны талбайд сүүлээр минь дүүжилнэ гэж заналхийлж байна гэхэд шаазгай,
– Намайг ногооны талбайд сүүлээр минь дүүжлэх хэрэг үү? Би түүнд үзүүлээд өгнөө. Миний араас нисээрэй. Хурдал хурдал! Цагаан болжмор, шаазгай хоёр шар айраг исгэгчийн араас яаран нислээ. Агшин зуур тэргийг гүйцэв. Шаазгай нисэж очоод шар айраг исгэгчийн малгайг шүүрлээ. Тафаро түүний араас ташуураараа даллан гүйж “Малгайг минь өг” хэмээн хашгирна. Харин шаазгай модноос модонд нисэн бууж, Тафарог даажигнан,
- Алив, миний сүүлнээс барь л даа, бариач! гэж тохуурхана. Шар айраг исгэгчийг шаазгайтай хөөцөлдөх зуур цагаан болжмор торхны таглааг цоо тоншчихжээ. Шар айраг зам дээр асгарав гэнэ. Ядарч уурласан, бас малгайгаа алдсан Тафарог тэрэг рүүгээ буцаж ирэхэд зам дээр шар айраг нь дусал ч үлдэлгүй асгарсан байлаа. Цагаан болжмор морины нуруун дээр суугаад,
- Миний үгийг санаж байна уу? Андыг минь зовоосны төлөө энэ юу ч биш хэмээн жиргэж байв. Уурласан шар айраг исгэгч цагаан болжморыг бяц дэвслэн бахаа хангахыг хүсчээ. Ташуураа далайн байдаг хүчээрээ болжморыг цохилоо. Болжмор бултаж амжсан учир чанга цохиулсан морь галзуурсан хурдаар тэргийг нь авч оджээ. Тэрэгний нэг тал руу Тафаро, нөгөө тал руу торх өнхөрлөө. Тафаро өнхөрч өнхөрч тоосон дунд унав. Цагаан болжмор түүний дээгүүр эргэлдэн нисэж,
- Арай ч багадуулчихлаа. Чангалах хэрэгтэй байсан юм. Шар айраг исгэгч Тафаро минь, миний үгийг тогтоож аваарай! хэмээн жиргэнэ. Ингэж хэлээд тэрбээр анд руугаа нислээ. Хөгшин нохой бутан дунд хөлөө долоон сууна.
– Намайг эндээ хүлээж байгаарай. Би Тафарогоос чиний хариуг бүрэн аваагүй байна гэж цагаан болжмор жиргэн хэлээд нутгийн бүх болжмор үүрээ засдаг Воссэлийн ой руу нислээ. Воссэльд очоод цагаан болжмор,
- Болжморууд аа, анд найз нар аа! Би дүүрэн арвайтай пин оллоо. Байшин эзэнгүй байгаа. Би та бүгдийг дайлна хэмээн жиргэв. Агаарт олон мянган болжмор саарал үүл мэт хөөрч, Кевшерон руу нисэн очоод шар айраг исгэгч Тафарогийн пин дээр буужээ. Цагаан болжмор тэдэнд дээврийн цоорхойг зааж өгөөд өөрөө үүдэн дээр хүлээж суув.
Цагийн дараа шар айраг исгэгч тэргээ арайхийн гүйцэж зогсоогоод, хоосон торхтой буцаж ирлээ. Цагаан болжмор түүнийг тосоод,
- Ээ, хөөрхий Тафаро минь, цаашдаа яаж шуухан амьдрах болж байна вэ? Шар айргаа зарж чадав уу? гэлээ.
– Эндээс тонил, цагаан дээрэмчин!
– Над руу хашгирах хэрэггүй, Тафаро! Тэрний оронд пин рүүгээ шагайвал дээр. Тафаро пин рүү очоод хаалгыг нээтэл фр-р-р!!! Хийх чимээ гарч мянга мянган болжмор саарал үүл шиг хөөрчээ. Пин рүүгээ шагайвал бүх арвай алга болжээ. Харин цагаан болжмор үүдэн дээр суугаад,
- Одоо чи эелдэг болноо. Илүү ухаалаг болно. Миний үгийг тогтоож аваарай, өөдгүй муу Тафаро минь! хэмээн жиргээд, бусад болжморын араас нисэн Воссэльд ирлээ.
– Цагаан анд минь, чи сайн байна гэж олон болжмор жиргэлээ. Тэд:
- Чи хэдийгээр цагаан ч гэсэн сайн анд байна шүү. Нөхрийнхөө хариуг авч, биднийг сайн хооллолоо гэцгээж түүнд талархалтайгаар хандана. Цагаан болжмор Воссэльд төрөл төрөгсөдтэйгээ түр салах ёс гүйцэтгээд хуучин анд руугаа буцаж ирэв. Энэ үеэс хойш Кевшероны хөгшин нохой, хөгжилтэй цагаан болжмор хоёр аз жаргалтай, эв найртай амьдрах болжээ. Тэдний үнэнч үерхлийг ам дамжуулан ярьсаар түүх домогт мөнхлөн үлдээж гэнэ.


Цааш нь...

Тааж мэддэг Тарас мэргэн (Белорус)

Нэгэн шидэт номтой хаан байжээ. Тэрбээр хаант улс даяараа “Надаас нуугдаж чадсан хүнд улсынхаа хагасыг өгнө” гэсэн зар түгээж гэнэ. Тэгтэл тааж мэддэг Тарас гэдэг анчин хүрч ирээд,
- Би танд олдохооргүй нуугдана хэмээн ам алдлаа.
– Тэг л дээ. Хэрэв үнэхээр олдохооргүй нуугдаж чадвал хаант улсынхаа хагасыг өгнө, харин чадахгүй бол цаазаар авах болно. Гарын үсгээ зур гэв. Тарас мэргэн гарын үсгээ зураад нуугдах боллоо. Хааны өмнө сайхан залуу байснаа, хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгдэв. Гүйж гүйж алс холын хаант улсад очжээ. Тэр хаант улсад уудам ногоон нуга байдаг юмсанж. ...Тэрбээр нугад очоод гурван өнгийн цэцэг болон хувирчээ. Маргааш өглөө нь хаан босож шидэт номоо дэлгэн харсанаа,
- Өмнө минь сайхан залуу байснаа хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгдэж алс холын хаант улсад очоод, гурван өнгийн цэцэг болон хувирчээ гэж уншив. Хаан зарц нараа дуудаад тэрхүү хаант улсад очиж нөгөө цэцгийг олж авчир хэмээн тушаав. Зарц нар явжээ. Явж явж өнөөх цэцгийг олж аваад алчууранд ороон хаанд авчирч өгөв. Хаан алчуурыг дэлгэн инээд алдаад,
- Тарас мэргэн минь, надаас нуугдаж чадав уу? гэлээ. Тарас мэргэн хүн болон хувираад,
- Хаантан минь, дахин нуугдахыг зөвшөөрнө үү? гэв. Хаан зөвшөөрчээ. Тарас мэргэн хааны өмнө сайхан залуу байснаа хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгдэв. Гүйж гүйж харийн хаант улсад хүрчээ. Тэр хаант улсад дээрээ намагтай, дороо нууртай, хөвд байдаг юмсанж. Тэрбээр хөвдөнд шунган, алгана загас болон хувираад нуурын ёроолд орчихов. Өглөөгүүр хаан босоод шидэт номоо харснаа,
- Өмнө маань сайхан залуу байснаа хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгджээ. Харийн хаант улсад очоод хөвдтэй намагт алгана загас болсон байна. Чи миний гараас гарахгүй гэв. Тэгээд зарц нараа харийн хаант улсад очиж хөвдтэй намгийг цэвэрлэн, тэрхүү алгана загасыг олж ир гэж тушаалаа. Зарц нар нь хэлсэн ёсоор гүйцэтгэв. Алгана загасыг алчуураар ороон хаанд авчирч өглөө.
– За Тарас мэргэн минь, надаас нуугдаж чадав уу? гэж хэлээд хаан инээв. Тарас мэргэн хүн болж хувираад:
- Хаантан минь, сүүлчийн удаа нуугдахыг зөвшөөрнө үү гэлээ. Хаан зөвшөөрчээ. Тарас мэргэн хааны өмнө сайхан залуу байснаа хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгдэв. Гүйж гүйж бас нэг хаант улсад очжээ. Тэнд үндэс нь газарт шургасан, үзүүр нь тэнгэрт шүргэсэн царс мод ургасан байв. Тэрбээр шилмүүс болж хувираад холтсон дор нуугдахаас өөр арга олсонгүй. Тэгтэл Нагай шувуу нисэн ирж, холтсон дор хүн нуугдаж буйг мэдмэгцээ,
- Энд хэн байна вэ? гэж асуув.
– Тарас мэргэн байна.
- Яагаад ийшээ орсон юм бэ?
– Шидэт хаанаас нуугдах гэсэн чинь яагаад ч болж өгдөггүй.
– Би чамайг нууя л даа.
– Сайн санаат шувуухай минь, намайг авраач? Би чамд өнө мөнхөд талархах болно. Нагай шувуу түүнийг өд болгон хувиргаад жигүүр дороо хийн хааны өргөөнд аваачиж, нойрмоглох хааны өвөрт хийчихэв гэнэ. Өглөөгүүр хаан босож, нүүр гараа угаагаад шидэт номоо харснаа:
- Өмнө минь сайхан залуу байснаа хар булга болон хашаагаар гүйж, цагаан үен болон цааш одож, бор туулай болон талаар дэгдсээр харийн хаант улсад очжээ. Тэнд үндэс нь газарт ургасан үзүүр нь тэнгэрт тулам царс мод ургасан байна. Тэрбээр шилмүүс болон хувираад холтсон дор байж байна гэж уншив. Тэгээд зарц нараа дуудаж, царсыг хөрөөдөн унагаж, түлээ болгон хагалаад шатаахыг тушаав. Тэд хэлсэн ёсоор нь гүйцэтгэсэн ч Тарас мэргэнийг олсонгүй. Тэгээд буцан ирж хаандаа бараалхан,
- Тэнд Тарас мэргэн алга гэв.
– Яагаад алга гэж? Тийм юм байж таарахгүй хэмээн уурлаж тэднийг аашилсан боловч тусыг эс олов.
– Байхгүй л байсан даа гэж зарц нар нь хэлдгээ хэлэн өршөөл гуйх нь тэр. Хаан гадагш гарч,
- Тарас мэргэн минь, гараад ир! Хэмээн дуудлаа.
– Бүх жанжнаа дуудаж цуглуул. Тэгвэл гарна гэж Тарас мэргэн хэлэв. Түүний дууг хаан сонссон ч хаанаас гараад байгааг нь мэдсэнгүй. Ийш тийш хичнээн харавч түүний ул мөр алга. Хаан бүх жанжнаа цуглуулан дуудаад:
- Тарас мэргэн минь, гараад ир! Гэлээ.
– Үгүй ээ, эхлээд та жанжнуудынхаа өмнө хаант улсынхаа хагасыг надад өгнө гэсэн бичиг үйлд. Тэгвэл би гарч ирнэ. Та хуурч магадгүй гэх Тарас мэргэний дуу дуулдав. Хаан улсынхаа хагасыг өгмөөргүй байсан ч яах ч аргагүй болжээ. Тэгээд жанжнуудаа байлцуулан бичиг үйлдээд өөрийнхөө тамгыг дартал, өврөөс нь хөнгөн өд хийсэн гарч унаад урьдын адил сайхан залуу болон хувираад,
– Би энд байна! гэж хэлэв. Тэгээд хааны зарлигийг шүүрэн авч халаасандаа хийгээд явж одлоо. Үүнээс хойш шидэт номтой хаан нуугдаж тоглохоо больсон гэдэг юм.


Цааш нь...

Хэрээ

Жигүүртний хаан Гарди шувуу бүх шувуудыг хаанд алба татвар төлж бай гэж зарлиг гаргажээ. Тэгтэл зарим нэг нь зарлигийг биелүүлэхгүй, алба татвар төлөхгүй байв. Тэдний дунд хэрээ байжээ. Жигүүртний хаан хилэгнэж алба татвар төлөхгүй байгаа тэр дуулгаваргүй амьтдыг даруй авч ир гэж зарлиг болов. Ингээд хамгийн түрүүнд хэрээг авч ирсэнд Гарди,
- Би чиний тухай дуулсан. Чи бол ёстой яахаас ч буцахгүй бузар булай зальхай амьтан гэж загнахад хэрээ, ...
- Яагаад, яагаад гэж далдаганаж байснаа, ер нь тэгж яривал би байгаагүй бол бүх шувууд таг сохор болох байсан. Сохор амьтдаас та ямар юмныхаа татвар түрээс авах билээ гэж хэлээд шувуудын сүргээс салан оджээ. Хэрээ уг нь шувуудын нүдийг эмнэдэг эмч шувуу байсан болохоор одоо болтол хамгийн урт насалж, хамгийн холыг харж байдаг гэнэ. Хэрээний нүдний нулимс сохорсон юм уу нүд муутай хүнд тустай гэж хуучин цагт үздэг байсан нь ийм учиртай ажээ.


Цааш нь...