Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Элдээ дэлдээ хоёр Эрдэнэдондог дүүтэй юмсанжээ. Элдээ Дэлдээ хоёр нь эхнэртэйгээ суудаг, Эрдэнэдондог дүү нь ганцаараа суудаг байжээ. Хоёр ах нь ан гөрөө хийж халиу булга албал дүүдээ өгдөг, үнэг хярс албал хоёр эхнэртээ өгдөг байжээ. Нэг өдөр хоёр ах нь ан хийхээр явж дүү нь гаднаа тоглоод үлджээ. Хоёр ахын эхнэрийн нэг нь нөгөөдөө ингэж хэлжээ, ...
- За хөө Эрдэнэдондогийг алъя. Үүнийг байхаар цаад хоёр ах нь халиу булга албал дүүдээ өгөөд үнэг хярс албал бид хоёр өгөөд байх юм. Хэрэв Эрдэнэдондог байхгүй бол бүгдийг бид хоёрт өгөхгүй яах вэ? гэхэд нөгөө нь,
- Энэ хөөрхөн амьтныг харсаар байгаад яаж алах вэ? Тэр хоёр ганц өнчин дүүдээ өгөлгүй хэндээ өгөх вэ? Бид хоёрт үнэг хярс бололгүй яахав гэжээ. Нөгөө нь,
- Элдээ Дэлдээ хоёрын хамаг хүнд хүчир ажлыг бид хоёр хийж муугий нь аваад, зүгээр тоглож явдаг дүү нь хамаг сайн сайхныг авна гэсэн чинь юу гэсэн үг вэ? Үүнийг алахад амархан. "Хоёр эгчтэйгээ тоглоё" гэж хэлж авчраад болох юм гэхэд нөгөө нь,
- Тийм амархан юм бол яах вэ дээ! гэжээ.
- Эрдэнэдондог нааш ир! хоёр эгчтэйгээ тоглоё! Чи юунд ганцаараа тоглож байдаг юм бэ? гэж хоёр эгчийгээ хэлэхэд Эрдэнэдондог дуртай гүйгээд иржээ.
- За гурвуулаа бэлзэг үмхээд шилээрээ гаргая гэж нэг эгч нь амандаа бэлзэг үмхээд шилэн дээрээ нэг бэлзэг сэм тавиад,
- За би гаргачихлаа. Миний дүү одоо гарга гэхээр Эрдэнэдондог “За” гэж бэлзгий нь аваад залгих гэж оролдож байгаад хахаад үхчихжээ. Хоёр эгч нь түүнийг чирч аваачаад гэрт нь хаяжээ.
Элдээ Дэлдээ хоёр ан ав хийж халиу булга олныг алаад,
- За өнөөдөр муу өнчин дүүдээ өгөх юмтай. Дүү минь унтаж байгаа юм болов уу? Бараа харагдах газраас хоёр ахыгаа тосоод ирдэг сэн. Яагаа юм бол? гэж ярилцаад гаднаа ирж,
- Дүү яав? гэж хоёр эхнэрээсээ асуухад хоёр эхнэр нь,
- Яав гэж дээ, саяхан гадуур тоглож явсан, бодвол унтаж байгаа биз дээ гэжээ. Хоёр ах нь дүүгийнхээ гэрт орсон чинь дүү нь үхчихсэн байжээ. Хоёр ах нь даагатай гүү далд ортол, унагатай гүү урстал гурван өдөр, гурван шөнө дүүгээ тэврээд уйлжээ. Элдээ нь Дэлдээдээ,
- Чи надад нэг буга бариад ир. Дүүгээ эврээс нь зүүгээд тавья. Ийм хөөрхөн дүүгээ яаж газар дээр зүгээр тавих вэ? гэжээ. Тэгээд Дэлдээ нь буга барихаар явж. Элдээ нь дүүгээ хөвөнд хучиж торгонд ороогоод алтан хайрцагт хийж алтан хайрцагны гадуур мөнгөн хайрцагт хийж гадуур нь төмөр хайрцгаар хайрцаглажээ. Тэр хооронд Дэлдээ нь буга бариад иржээ. Элдээ Дэлдээ хоёр уйлж, бугын эврээс зүүгээд тавьчихаж гэнэ. Далайн зах дээр байдаг ганц үнээтэй, үр хүүхэдгүй эмгэн өвгөн хоёрын гэрийг нэг том юм мөргөхөөр эмгэн нь гараад хартал нэг буга гэрий нь шөргөөж байгаад эмгэнээс үргэж ухасхийж эвэртээ байсан нэг том юмыг унагчихаад явчихжээ. Эмгэн тэр юмыг аваад,
- Өвгөөн, бид хоёр буга юм хайрлалаа шүү! Лав бугын эвэрт яасан ч муу юм байхгүй. Өвгөөн, задлаарай гэхээр өвгөн нь,
- За яахав, гурав хоног бурхан дээрээ залъя гэж бурханы авдар дээр тавьж гурав хоног тахижээ. Эмгэнийг өглөө босоод цайгаа чанаж тогоотой сүүгээ юүлээд хусмаа хусаж байтал,
- Ээж ээ хүүдээ хусамнаасаа өгөөч гэх дуу гарчээ.
- Өвгөөн би чамд юу гэж хэллээ? "Хусамнаасаа” гэж байхыг дуулж байна уу? Босоорой гэж эмгэн хэлэхэд өвгөн нь санд мэнд босон харайж гар нүүрээ угаагаад өнөөх юмаа задлажээ. Гэтэл хайрцагнаас мөнгөн хайрцаг, мөнгөн хайрцагнаас алтан хайрцаг, алтан хайрцганаас торгонд ороож хөвөнгөөр хучсан хөөрхөн бүсгүй хүүхэд гарч, тэрний дэргэд зэвтэй бэлзэг байжээ. Өвгөн эмгэн хоёр хөөрхөн охинтой болсондоо их баяр хөөр болжээ. Охин нь том болоод нэг тайж хүний эхнэр болж хөөрхөн хүү төрүүлж гэнэ. Нэг өдөр хоёр ах нь ан гөрөө хийж яваад тэр айлд буужээ. Эрдэнэдондог нь хоёр ахдаа таниулах санаатай хоол цай хийж өгчээ. Гэтэл хоёр ах нь таньсангүй гэнэ. Хоёр ах нь хээр гараад,
- Энэ хөөрхөн авхай чинь ямар сайн хүн бэ? Маргааш ирээрэй гээд байх юм гэж ярилцсаар явжээ. Тэгээд тэр хоёр өдөрт ирж хоол цай идэж уугаад явдаг байжээ. Нэг өдөр Эрдэнэдондог хүүхдий нь авч байдаг эмгэндээ хэлсэн нь,
- Өнөөдрийн ирдэг хоёр гөрөөчнийг маргааш ирвэл би хоол цай хийж байна. Та хүүхдээ уйлахгүй бол чимхэж уйлуулаад:
“Хар лусын хааны ач юм шүү
Харалтай тайжийн хүү юм шүү
Элдээ Дэлдээ хоёрын зээ юм шүү
Эрдэнэдондогийн хүү юм шүү” ингэж хэлээд бүүвэйлээрэй гэж эмээдээ захижээ.
Маргааш нь хоёр ах нь ирж Эрдэнэдондог дүү нь цай хоол хийхээр зэхэж байтал эмгэн хүүг чимхэн уйлуулаад
“Хар лусын хааны ач юм шүү
Харалтай тайжийн хүү юм шүү
Элдээ Дэлдээ хоёрын заа юм шүү
Эрдэнэдондогийн хүү юм шүү” гэж бүүвэйлэхэд хоёр ах нь дүүгээ тэврэн авч ах дүү гурав даагатай гүү далд ортол, унагатай гүү урстал уйлжээ. Хоёр ах нь дүүгээсээ юу болсон тухай асууж дүү нь хоёр ахдаа өнгөрсөн явдлаа бүгдийг нь ярьжээ. Хоёр ах нь уурлаж уушги зүрх нь амаараа гарах шахаад гэр рүүгээ явах гэхэд Эрдэнэдондог дүү нь хорьж,
- Ухаантан хүн урьдынхаас сэрэмж авч хойшид болгоомжилдог юм шүү. Тэр хоёрыг битгий зовоогоорой! гэж захижээ. Хоёр ах нь гадаа очмогц,
- Та хоёр юугаар дутаад ганц өнчин дүүг минь алав. Хурдан морины сүүлэнд үхнэ үү! Хурц хутганы ирэнд үхнэ үү! гэж агсарчээ. Тэгэхэд нэг эхнэр нь,
- Би алахгүй гэхээр энэ “ална” гэсээр байгаад алсан. Бид хоёр хурдан морины сүүлэнд үхье гэжээ. Тэгээд тэр хоёр хүүхнийг жаран адууны дэл сүүлнээс хаа гуяар нь зүүж алаад ах дүү гурав амар сайхан жаргажээ.