Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Эрт дээр цагт нэгэн ханхүү байж гэнэ. Хэдийгээр тэр өчүүхэн бага орныг захиран суудаг боловч өв хөрөнгө нь гүнжийн инжинд бол элбэг хүрэлцэхээр юмсанжээ. Ингээд ханхүү нэгэн үзэсгэлэнт гүнжид гэрлэх саналаа хэлэхээр шийджээ. Үнэндээ бол, нэр хүндтэй, сайхан сэтгэлтэй эрхэм ханхүүгээс гэрлэх санал ирээсэй гэж олон гүнж хүлээж байсан юмсанж. Харин мөнөөх гүнж нь ханхүүд ямар хариу өгсөн бол. ... Үлгэрээ үрэлжлүүлж сонсоцгооё.

Тэр ханхүүгийн цэцэрлэгт таван жилд ганцхан удаа цэцэглэдэг нэгэн сарнайн бут байдаг байлаа. Ингэж цэцэглэхэд нь ганцхан сарнай л дэлгэрнэ. Гэвч тэр сарнай нь зуун сарнайтай тэнцэхүйц анхилуун сайхан үнэртэй. Түүнийг үнэртсэн хүний уйтгар гуниг дорхноо л хийсэн арилдаг байж гэнэ. Бас түүнд нэгэн алтан гургалдай бий. Алтан гургалдай нь энэ ертөнцийн хамгийн гайхамшигт эгшиг аялгууг дуурсгаж, хоёгүй яруухан жиргэнэ. Ханхүү сарнай, алтан гургалдай хоёроо нэг нэг мөнгөн хайрцагт хийгээд сэтгэлт гүнждээ илгээжээ. Охиноо ханхүүтэй гэрлээсэй хэмээн хүсэж байсан хаантан, илгээмжийг баяртай хүлээн авч ордны их танхимд оруулж тавихыг тушааж гэнэ.
Гүнжийг танхимд орж ирэхэд ордны хатагтай нар “Зочин ирлээ” гэдэг хөгжмийг тоглон алга ташин дуулж бүжиглэсээр угтжээ. Мөнгөн хайрцгуудыг гүнж хараад,
- Энэ дотор чинь бяцхан муужгай байгаа юм биш биз гэжээ. Хайрцгийг задлахад дэлгэрэн дэлбээлсэн сарнайн бут гарч иржээ. Ордны хатагтай нар “Ямар сайхан үнэртэй, юутай сайхан сарнай вэ” гэж дуу алдахад хаан,
- Сайхан гэж хэлэхэд ч багадана. Энэ бол хосгүй гайхамшигт сарнай байна гэж догдлон хэлж гэнэ. Гүнж сарнай цэцгийг барьж үзсэнээ,
- Пөөх, аав аа энэ сарнай чинь хиймэл биш жинхэнэ юм байна шүү дээ гэж уйлагнаж гэнэ. Ордны хатагтай нар,
- Жинхэнэ сарнай л хамгийн сайхан шүү дээ гэж шивнэлджээ. Хаантан,
- Уурлаж урваганахын оронд нөгөө хайрцагт нь юу байгааг үзээч гэж охиндоо хэлжээ. Гүнж хайрцгийг нээтэл дотроос нь алтан гургалдай гарч ирээд хуран цугласан олны сэтгэл санааг ариустал гайхалтай яруухнаар жиргэж гэнэ. Гэтэл нэгэн өвгөн түшмэл,
- Энэ шувуухайн жиргээ чинь өөд болсон хатны эгшигт хайрцгийн аялгууг санагдуулчихлаа гэжээ. Хаан,
- Тиймээ. Яг адилхан сонсогдож байна гээд хатнаа дурсаж, хүүхэд шиг уйлав гэнэ. Алтан гургалдай элчийн гар дээр суухад гүнж ойртож очоод,
- Наад шувуу чинь бас жинхэнэ юм уу? гэж асуужээ. Элч,
- Тэгэлгүй яах вэ? Энэ чинь жинхэнэ алтан гургалдай шүү дээ гэхэд гүнж уурлан хөмсөг зангидаж,
- Тэгвэл наадахаа цонхоор гаргаад нисгэж орхи. Би тэр ханхүүтэй чинь гэрлэхийг хүсэхгүй байна гэжээ.

Ханхүү элчийнхээ амнаас болсон явдлыг сонсоод гүнжийн зан аашийг их л гайхжээ. Тэгээд гүнж чухам юунд дуртайг мэдье гэж шийдээд хааны ордонг зорьж гэнэ. Тэр нүүрээ хар бараан өнгөөр будаж, ноорхой цоорхой хувцас өмсөөд хаанд бараалхаж гэнэ. Ханхүү,
- Танай ордонд хийчихмээр ажил байна уу гэхэд хаан,
- Ордонд чамд хийчихмээр ажил одоохондоо алга даа. Харин чи хүсвэл гахай маллаж болох юм шүү гэв. Ханхүү ч дуртай зөвшөөрч хааны гахайчин болжээ. Тэр гахайн байрныхаа хажууд бяцхан амбаарт амьдардаг байлаа. Гахайчны дүрд хувилсан ханхүү маань хоромхон ч зүгээр суудаггүй бөгөөд элдэв сонин зүйл урлах дуртай гэнэ. Ханхүү төдөлгүй нэгэн хосгүй эрдэмтэй тогоо урлажээ. Тэр тогоо нь амсраа тойрсон олон хонхтой бөгөөд хоол хиймэгц хонхнууд нь жингэнэн дуугарч,
Аяа миний хонгорхон Августин, Августин
Аз жаргал минь нисэн оджээ.
Августин, августин гэх нэгэн эртний дууг эгшиглүүлнэ. Тогооноос гарч байгаа ууран дээр гараа барихад хэнийх ямар хоол хийж байгааг хэлж өгч чадна. Ийм л ид шидтэй тогоо гэнэ.

Нэгэн өдөр гүнж ордны авхай нарын хамт зугаалж явснаа зогтусан,
- Хүүе ээ, “Хонгорхон Августин” байна шүү дээ. Би энэ дууг хөгжимдөж чадна. Манай гахайчин чинь ийм эртний дууг сонсож байдаг сүрхий эр юм аа. Алив чи очоод хөгжим нь ямар үнэтэйг асуугаад ир гэж авхай нарынхаа нэгийг явуулжээ. Гүнж үнэхээр энэ дууг ганц хуруугаараа дон дон хийлгэн хөгжимдөж чаддаг юмсанж. Гахайчин дээр очоод ирсэн авхай,
- Тэр чинь хөгжим биш шидэт тогоо байна. Тогоо нь дэндүү үнэтэй юм гэжээ.
– Хэд гэж байна? гэж гүнжийг лавлахад авхай,
- Хэлэхэд ч аймаар юм. Гахайчин “Гүнж намайг арав үнсвэл тогоогоо өгнө” гэж байна.
– Ёстой л нэг даварчихсан гахайчин байна даа гэж хэлээд гүнж цаашаа явах гэхэд ахиад л “Аяа миний хонгорхон Августин” гээд л сэтгэл татам дуу эгшиглэсээр байж гэнэ. Гүнж тэр тогоог авахыг бүр ч их хүсэж гэнэ. Тэгээд,
- Алив буцаад оч. Ордны авхай нарын хэн нэгний арван үнсэлтээр өг гэж хэл гэжээ. Гахайчин хариуд нь,
- Гүнж намайг арав үнсэхгүй юм бол тогоо маань наддаа л байж байг гэж хэлүүлжээ. Гүнж,
- Юутай тэнэг явдал вэ? Гэвч зөвшөөрөхөөс өөр арга алга. Тэр тогоо заавал минийх болох ёстой. Та нар биднийг хэнд ч харагдахааргүй хүрээлээд зогс гэж хэлээд гахайчинг арван удаа үнсэж тогоог нь авч гэнэ. Гүнж ордондоо саатаж тогооныхоо хонхыг жингэнүүлэн өөрийн ганц дуртай дуугаа сонсож, бас хэнийх ямар хоол хийж байгааг мэдсэнийхээ төлөө учиргүй их баясан хөөрч байв. Айл айлын хийж байгаа хоолыг алган дээрээ тавьсан мэт харах нь гүнж болоод авхай нарын хамгийн зугаатай ажил байлаа. Тэд тогооноос гарах аялгууг сонсон бүжиглэж дуулж байв. Гүнж,
- За, та нар амаа хамхиж яваарай. Би хааны гүнж шүү. Сая болсон явдлыг хэнд ч ярьж болохгүй гэхэд хатагтай нар “Тиймээ тийм. Тэгэлгүй яахав” гэцгээжээ. Гахайчин ханхүү маань ч ингээд гүнжийг элдэв дуу чимээ гаргадаг тоглоом наадгайд учиргүй дуртай болохыг нь мэдээд авчээ. Дараа өдөр нь ханхүү нэгэн эгшигт хайрцаг урлаж гэнэ. Эгшигт хайрцаг нь хажуудаа бяцхан товчлууртай бөгөөд товчлуурыг дарахаар янз бүрийн хөг аялгуу дуурсдаг ажээ. Тэр өдөр гүнж ордны авхай нарынхаа хамт мөн л түүгээр зугаалж байгаад эгшигт хайрцгаас уянгалах бүжгийн аялгууг сонсов гэнэ. Гүнж,
- Энэ чинь юутай яруухан аялгуу вэ? Лав их ховор хөгжмийн зэмсэг бололтой. Алив очоод ямар үнэтэйг нь мэдээд ир. Би харин түүнийг үнсэхгүй шүү гэжээ. Ордны авхай удалгүй эргэж ирээд, - Та зөв таажээ. Тэр нэг гайхалтай эгшигт хайрцагтай юм байна. Гэхдээ гахайчин галзуурснаас зайлахгүй. Гүнжийн зуун үнсэлтээр өгнө гэнэ шүү гэжээ. Гүнж,
- Тэгжээ. Тэр ёстой л солиорсон байна гээд явах гэснээ,
- Энэ эгшигт хайрцаг бол жинхэнэ урлагийн бүтээл мөн. Би чинь гүнж шүү дээ. Тийм болохоор урлагийг биширч хүндлэх ёстой. Түүнийг би арван удаа үнсье. Үлдсэнийг нь та нар үнсэнэ шүү. Гахайчинд миний үгийг очиж хэл гэжээ. Ордны авхай нар,
- Би гахайчинг үнсэх гэж үү? хэмээн дургүйцэхэд гүнж,
- Битгий донгос. Би түүнийг үнсэж болж байхад та нар яагаад болдоггүй юм. Тэгээд ч би та нарыг тэжээж тэтгэж, хооллож ундалдаг шүү дээ гээд уурлаж гэнэ. Гүнжийн хэлснийг нэг нь очиж гахайчинд хэлжээ. Гэтэл гахай маллагч ханхүү,
- Үгүй ээ, гүнж өөрөө л намайг зуун удаа үнсэх ёстой. Хүсэхгүй бол эгшигт хайрцаг маань намайг л баясгаж байг гэж хэлүүлжээ. Гүнж эгшигт хайрцгийг авахсан гэж тэсгэлгүй их хүсч байсан болохоор сүүлдээ арга буюу зөвшөөрч гэнэ. Ингээд ордны авхай нар даашинзныхаа хормойг дэрвийлгэн бариад гахайчин гүнж хоёрыг хүрээлэн зогсожээ. Гүнж гахайчинг дургуй ч гэсэн үнсэж гарч дээ. Гахайчинг үнсэхгүй болсондоо баяссан ордны авхай нар бүр ч хөгжилдөж гүнжийн үнсэлтийг дуу шуу болон тоолж байлаа. Яг энэ үед хаан салхилахаар тагтан дээрээ гарч гэнэ. Гэтэл гахайн байрны зүгээс авхай нарын шуугилдах чимээ сонсогджээ. Ер нь тэнд юу болоод байгаа юм бол очиж үзье гээд хаан ордноосоо гарч гэнэ. Үнсэлтийн тоог алдахгүйг хичээж байсан болохоор авхай нараас хэн нь ч хааныг дэргэдээ ирснийг мэдсэнгүй. Хаан тойрон зогссон авхай нарын дээгүүр өлмийгөө өргөн өндийж харвал охин нь гахайчинг шов шов, шув шув хийтэл үнсэж байх юм гэнэ. Наян зургаа дахь үнсэлтэн дээр нь хаан охиныхоо толгой руу шаахайгаараа дэлсэн авч, гахайчны хамт хаант улсаасаа хөөн явуулжээ. Орох орон, оочих аягагүй болсон хөөрхий гүнж гахайчинг дагаад л,
- Би ямар азгүй юм бэ? тэр ханхүүтэй л гэрлэдэг байсан юм гээд уйлж явав гэнэ. Гэтэл бороо орж тэд өтгөн саглагар модны дор саатжээ. Энэ чөлөөнд гахайчин өөр нэг модны ард орон хувцсаа сольж дэргэдэх булгийн усанд нүүрээ угаачихаад хүрээд ирж гэнэ. Ханхүү ямар ч үзэсгэлэнт гүнж мэхийн ёсолмоор сайхан залуу болон хувирсан байлаа. Гүнж алмайран гайхаж,
- Чи чинь гахайчин биш жинхэнэ ханхүү байна шүү дээ хэмээн уулга алдан өмнө нь сөхөрч гэнэ. Ханхүү,
- Тиймээ. Би жинхэнэ ханхүү байна. Чи жинхэнэ сарнай, жинхэнэ алтан гургалдайг огтхон ч тоогоогүй. Харин нэг муу инээдтэй жингэнэсэн тоглоом, эгшигт хайрцаг төдийхөнд сэтгэл зүрхээ өгч тэднийг авахын төлөө гахайчинг үнссэн. Тийм болохоор чи жинхэнэ ханхүүгийн хайрыг татаж чадахгүй гээд ордон руугаа яваад орчихжээ. Харин гүнж усан бороонд уйлан мэлмэрч зогсоход алсаас хэн нэг нь,
Аяа миний хонгорхон Августин
Августин, Августин
Аз жаргал минь нисэн оджээ.
Августин, Августин.... хэмээн дуулах нь сонсогдсоор л байв гэнэ.