Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Өөрийн гурван хүүтэйгээ амьдардаг
Өвгөн тариачны будааг
Танихгүй нэг амьтан
Тамтаг болтол нь гишгэдэг болов
Танхай хулгайчийг барихаар
Тариагаа шөнөдөө манах болж
Эргүүл харуул гаргахаар
Эцэст нь ухаан олов...
Гурван хүүгээ харуулд гаргаж
Гудиггүй хулгайчийг барих болов.

Эхний шөнө том хүү нь
Эргүүл манаанд гарчээ.
Өглөө болоход Данило
Өвсөн хоргоноосоо гараад
Хувингаар ус асгаж
Хувцас хунараа норгоод
Нойрын хүүдий та нар
Норсон ахаа оруул даа
Хүйтэн бороонд нэвтэрч
Хөл толгойгүй норов гэв.
Айхавтар эр Данило чи
Аавдаа үнэнчээр зүтгэлээ
Аюул түйтгэрт алзсангүй гээд
Аав нь түүнийг магтав.
Дахиад шөнө болоход
Дараах хүү нь харуулд гарсан
Айлын хашаанд хоргодон
Амь зулбан хоночихоод
Хэмгүй нойртой та нар
Хэрхэн ингэж унтана вэ
Шинжгүй хүйтэн хонолоо
Шил татах дөхлөө гэв.
Бүтэн шөнөдөө чичирсэн ч
Бүрэн тайван хонов
“Гаврило чи эр хүн” гэж
Гайхаж аав нь магтав.
Ах нар нь тэнэг дүүгээ
Аргадан аашлан загнавч
Тэнэг дүү нь дуулсан хэвээр
Тэндээ суусаар байв
Будааны манаандаа гараач!
Буурцаг шош өгнө шүү
Ингэж эцгийгээ хэлэхэд
Иван ханзнаасаа бууж явлаа
Яг шөнө дундын үед
Янцгаасан адууны чимээнд
Сахиулчин Иваны харахад нь
Сайхан гүү явав
Өвлийн цас шиг зүстэй
Өвдгөө өнгөрсөн дэл нь
Газар шүүрэм алдаад
Гархин алт шиг мушгирна
Иван:
«Өнөөх хулгайч энэ л бий
Өвгөн чинь шоглоом мэддэггүй
Хай! чамайг унана даа
Хачин царцаахай байна даа!»
Цагий нь олж, Иван хүү
Цагаагч гүүнд дөтлөөд
Мушгиран эрчилсэн сүүлээс нь
Мугуйдан шүүрч аваад
Булиа сайхан зоонд нь
Буруу хараад мордов.

Ганган цагаачны нүд нь
Галзуу юм шиг гялалзан
Талыг тойрон тойрон
Тангаран тангаран булгиж
Овлон хүчлэн, Иваныг
Ойлгож унагаахыг хичээвч
Сүрхий гайхал Иван маань
Сүүлдэн бариад тогтов оо
Гүү:
«Тогтож чадсан чи минь
Тохирсон эзэн минь бол
Амрах газры минь өг
Аль санаснаараа арчил
Гурав хоногийн эцэст
Гуниг санаанд нь ороогүй
Алтан дэлхийд гишгээгүй
Аргамаг хоёр төрнө.

Дээр нь бас би чинь
Дэлэм урт чихтэй
Өчүүхэн хоёр бөгтрөгтэй
Өндөр нь гурван цун
Балтга жаалхан морийг
Бас унагалж өгнө.

Хоёр том аргамгаа
Хонжоод худалдахад болно.
Арвайхан жаал морио харин
Алтан бүс, сувдан малгай
Аргамгийн тоног чимгээс ч
Арилжиж бүү худалд,
Иван минь гэв.
Өнгөрсөн шөнийн туж
Өчүүхэн төдий унтсангүй
Сар сайхан гийгүүлээд
Санаанд ороогүй байтал
Ооч сахал нь арзайсан
Ороолон шулам ирэв.
Шоглоом мэддэггүй би чинь
Шууд хүзүүдэн мордов.
Бахь шиг чанга хавчиж
Бахардалгүй тогтлоо би
Унагаж, намайг ядаад
Учирлаж гуйхад хүрэв.
“Утсан чинээ амий минь
Уучилж тавихыг гуйя! гэхэд нь
Чөтгөрийн үгийг итгээд
Чөлөө өгөөд тавилаа” гэжээ.
Ах нар нь цухалдавч
Аанай тэнэгийг элэглэж
Ташаагаа тулан байж
Тачигнатал шоолж гэнэ.
Мансуурч согтсон Данило
Маргааш нь ч юм уу хэзээ ч юм
Малчны балгаанд ороод
Аргамаг хоёрыг үзэв.
«Санаа сэтгэлд ороогүй
Сайхан юмыг хараач!
Алтан дэлт морьдыг
Аанай тэнэг олжээ»
Гаврило дүү минь сонс!
Гарах долоо хоногт
Энэ хоёр морийг
Эзний хотноо оруулж
Бояр сайдад худалдаад
Бооц, мөнгөө хуваая!
Ухаан муут Иван дүү
Учры нь олж мэдэх бишээ
Агт морьдоо эрнэ биз
Авсан бидэнд падгүй...
Алтан дэлт морь нь
Алга болон арилаад
Ганц жаахан морь нь
Газар цавчихыг үзсэн Иван
«Азай буурал морьд минь
Алтан дэлт хөлгүүд минь
Ямар чөтгөр шулам нь
Яагаад алга хийчив
Гүүр нь нурж цөмрөөд
Гүн усанд живээсэй!
Тамын оронд ороод
Тарчилж хэвтээсэй чамайг» гэвэл
Битгий зов чи минь
Би тусалж чадна.
Албин чөтгөр аваагүй
Ах нар чинь авсан!
Одоо намайг унаарай
Ойчилгүй явахаа мэдээрэй гэж
Жижигхэн морь нь янцгааж
Жингэнэн дуугарч хэлэв.
Тэр морьхон нь навтайв
Тэнэг Иван мордов.
Хөх тоос дэгдэж
Хөлийн дор нь хуйлрав.
Харвасан сум шиг хурдалж
Харсан нүд ирмэхэд
Хулгайч нарыг гүйцэв
Хулчийж тэд нар айв
«Иваны морьдыг хулуух нь
Ичгэвтэр дээ, ах нараа!
Надаас та нар ухаалагч
Наад, Иван чинь шударга аа
Данило:
«Янаг дүү Иван минь
Яалаа гэж мэлзэх вэ бид
Муухай хэрэг боллоо
Мунхаг биднийг өршөө
Морьдыг чинь бид худалдаад
Мянган төгрөгтэй болж
Бага жаалхан чамдаа
Баяр хүргэх далиманд
Хонхот улаан малгай
Хором бухар гутал
Шинэ хувцас авч өгөхөөр
Шийдээд ингэж явна.
Аавын бие муудан
Ажил хийхээ больсон
Идэх юм хэрэгтэйг
Иван дүү минь санаач!
Иван:
«Ажил тань тийм бол
Алтан дэлт морьдоо
Аваачиж худалдах нь зөв.
Ах нар минь Иваныгаа
Хамт авч яв» гэж
Хариу үгээ хэллээ.
Ах нар нь дургүй байвч
Аргагүй болоод дагуулав.
Хөх огторгуй харайхуйлж
Хүйтэн жавар эхлэв.
Тэд төөрнө гэлцэн
Тэндээ унтахаар болов.
Модны мөчир гишүүнээс
Морьдоо уян сойгоод
Замын хүнснээсээ идэж
Зайгуул ходоодоо аргадав
Гэтэл тээр тэнд
Гэрэл гарахыг Данило харав.
Байз! тэр юу вэ?
Баагиж байгаа утаа юу?
Тамхи нэрж байгаа бол
Таатай л хэрэг байна
Гараад гүйчих Иван минь
Гал гуйгаад ир гэсэн ч
«Далд ороосой билээ энэ» гэж
Данило дотроо боджээ.
«Аянчин жинчин тэд
Алаасай үүнийг тэнд нь» гэж хараав.
Эргүү тэнэг Иван
Энэ байдлыг анзаарсангүй
Бяцхан мориндоо мордов
Бөгтрөгтэй морьхон нь хурдлав
Өргөн их дайд
Өдөр шиг гэгээн байна
Иван:
«Улалзаж байгаа дөлөнд нь
Утаа, илч ч байхгүй
Хаашаа чөтгөрийн юм бэ?
Хачин гал байна даа»
Бөгтрөгтэй морьхон:
«Гайхах юу байх вэ
Галт-шувууны өд байна
Энхжин сууя гэвэл
Энэ өдийг бүү ав!
«Болдоггүй яана аж даа» гэж

Бодоод, Иван тонгойж
Галт шувууны өдийг
Гарын алчууртаа ороож
Малгай дотроо нууж
Мань Иван буцав.
Нийслэлийн зээл нээгдэж
Нийт наймаачин хашгиралдав.
Эд бараа авагчид
Энгүй олон ирцгээв.
Арилжаа хийсэн хүмүүс
Алт мөнгөө тоололдоод
Харуулын цагдаа нартай
Хааяа нүдээ ирмэнэ.

Нийслэл хотын дарга
Нэгэн зуун цэрэгтэйгээ явахад
Цугласан олон зайлж
Цугаар малгайгаа авав.
Уяа дүүрэн морьд
Урьд нь харагдаж байна
Олон морины дундаас
Онцгой морь хоёр байна.
Нийслэлийн дарга:
«Алтан дэлхийд хачин юм
Аль овоо байх юм даа!»
«Энэ морьдыг бүү худалд!
Энд битгий шуугилд!
Хаан эзэнтэнд бараалхаж
Харснаа айлтгана» гэж
Хагас цэргээ үлдээж
Хаанд бараалхахаар явав.
Дарга:
«Хаан эцэг өршөөтүгэй!
Хэлэх үгийг минь сонсогтун!
Үхэх ял бүү оноогтун!
Үнэн үгийг таалагтун!
Хаан:
«Сониноо тавтай хэлэхийг
Соёрхож байна би
Дарга:
«Өнөөдөр цэргээ дагуулж
Өөрийн хотыг эргэж
Малын захаар очиход
Маш олон хүнтэй байна
Зайгүй олон үймэн
Засаг цаазгүй загнахад
Хааны хуулийг сахиулж
Харц олныг зохицуулав
Уяа дүүрэн морьд
Урд минь харагдаж байлаа
Гайхам алтан дэл нь
Гархи болон мушгирсан
Шижир эрдэнэ сүүл нь
Ширхэг нийлэн гялалзсан
Алмаз чулуун туурай нь
Алтан сувд бүрээстэй
Онцгой морь хоёр
Олноос ялгарч байхыг үзэв»
Хаан:
«Хачин морьдыг үзье!
Хангал морьдыг харья!
Гайхалтай тэднийг олж
Гартаа оруулж авья».
Хааныг морилж ирэхэд
Хамаг олон мөргөж
«Уухай» түрэн хашгирахад
Улсын эзэн дохисхийв.
Эзэн хаан түхийсээр
Эрдэнийн жуузнаасаа бууж,
Аргамаг сайхан морьдоос
Алаг нүдээ салгалгүй
Хүдэр зоогий нь алгадаж
Хүзүү хоолойгий нь маажиж
Шижир алтан дэлийг нь
Ширхэг дагуу нь илбэн
«Энэ хэний унаа вэ?
Эзэн нь хаана байна?
Морьды чинь худалдаж авъя
Мөнгө төгрөг нь хэд вэ?»
Иван:
«Энэ морьд минийх
Эзэн нь би байна
Хос таван малгай мөн
Хоёр тавын арав» гэхэд
Эзэн хаан тэр дороо
Эрдэнэ мөнгөө тоолон
Иванд тушааж өгөхдөө
Илүү таван төгрөг өгчээ.
Хаан:
«Энэ хоёр аргамгийг
Эдлэн газар аваачин
Хааны агтны газар
Хашиж адуулж бай»
Сайхан хоёр аргамаг
Сангийн газар хүрэлгүй
Агтчин хэдэн өвгөдийг
Авч хаяж унагачихаад
Тэнэг эзэн Ивандаа
Тэр дороо очжээ.
Их хаан буцаж Иванд оч иж хэлжээ .
«Аргамаг хоёр морьдыг
Адуулж ер чадахгүй нь
Иван чи өөрөө
Их санд очоод
Апба хааж амьдар
Алтан дотор шумба!
Хамаг агтчиныг минь
Харж захирч суу!
Сайн эр Иван маань
Сайхан ордонд суугаад
Хаан төрд зүтгээд
Хамаг агтчинг захираад
Амттан идээгээр дутахгүй
Амрах нойроо хасахгүй
Элбэг дэлбэг байгааг харсан
Их агтчины атаа жөтөө хөдлөв.
Энэ агтчины хорсох нь
Эгээ дэмий хэрэг биш гэнэ.
Их сурвалжит энэ хүн
Иваныг ирэхийн өмнө
Бүх агтчинг захирч
Бүрэн эрхтэй байсан юмсанжээ.
Иван морьдоо самнахгүй
Идэш тэжээлийг нь өгөхгүй
Сойж уях нь үзэгдэхгүй
Сонжиж явах нь харагдахгүй ч
Өнөө хоёр морь нь
Өл алдсан янзгүй
Самнаж арчин цэвэрлэсэн юм шиг
Сайхан жавхлан бүрдэж
Усаар зулга угаасан юм шиг
Улам үзэсгэлэнтэй гялалзана гэнэ.
Агтчин:
«Албин чөтгөр тусална уу
Апдалгүй Иваныг мөрдөе!
Нүгэлт тэнэг Иваныг
Нүд цавчилгүй харъя!
Өөдгүй муу агтчин
Өвс овьёосон дунд нуугдаад
Шөнө дунд болоход
Шүлт тамир нь барагдлаа
Хаалга аяархан хахинаж
Хангал морьд цовхчив .
Хааны агтчин Иван орж ирээд
Хамаг хаалгаа түгжив.
Галт шувууны өдөө
Гарган гэнэт ирэхэд
Саравч дүүрэн гэрэл цацрахад
Сандарсан агтчин арай л дуу алдсангүй.
Оч дэнлүү мэт өдөө
Овъёосны авдар дээр тавиад
Агт сайхан морьдоо
Арчин цэвэрлэж эхэлжээ.
Урт дэлий нь самнахдаа
Уянгалаг сайхан дуулна.
Галт шувууны өдөө
Гарын алчууртаа цуглаж
Ажил явдлаа дуусаад
Агтны хажууд хэвтээд
Өдтэй малгайгаа дэрлэж
Өөрийн эрхгүй Иван зүүрмэглэв
Иваны хурхирахыг сонсоод

Их агтчин сэмхэн гэтсээр
Галт шувууны өдийг
Сугалж аваад алга болов.
Агтчин:
«Үхэх ялаас уучилж,
Үг хэлэхийг соёрхоно уу?»
Харин Иван л мэдсэнээ
Хаан эзнээс нуудаг байна
Гэвч алт мөнгө биш
Гэрэлт галт шувууны өд!»
Хаан:
«Галт-шувуу гэв үү?
Газрын хаанаас олоо вэ?
Агтчин:
«Ганц өд ч биш
Галт шувууг тэр мэднэ
Хааны зарлиг гарвал
Харш ордонд чинь
Галт шувуу авчрахаар
Гайхуулдаг хүн шүү тэр!»
Галт шувууны өд
Гартаа дээш өргөөд
Хаан хачирхан гайхаж
Харах тусам инээснээ
«Агтчин тэнэг Иваныг
Авчирч бараалхуул» гэж загнав.
Албаны хэдэн хиа нар
Агтны пинд орж
Иваныг татлан чангааж
Их дуугаар дуудаж
Хагас цаг ноцолдсон ч
Хараахан сэрээж чадсангүй.
Шороо хамдаг хүн л
Шүүрийн үзүүрээр ёворч
Үхсэн мэт унтсан Иваныг
Үйлт нойроос сэрээв.
Иван:
«Ямар нь миний нойрыг хасав
Яагаад, намайг дутуу сэрээв? »
Албат:
«Хаан зарлиг болж
Харин чамайг дуудсан»
Гоё дээлээ Иван өмсөж
Горхитой бүсээ бүслэн
Нүүр гараа угааж
Нүд амаа арчиж
Ташуураа хажуудаа зүүгээд
Тавлан тухлан очив.
Хаан:
«Чи муу хөө, яагаад
Чин үнэнийг нуув!
Ган төрийн баялаг
Галт шувууны өдийг
Ямар учир санаатай

Үргэлжлэл бий...