Бөгтрөгтэй морьхон (Орос) - төгсгөл хэсэг
Огноо 2014-03-13 at 10:59 Unknown
Итгэлт морьхоноосоо гуйв.
«Ослыг минь уучилна уу?
Одоо дахин унтахгүй!»
«Бурхан чамайг өршөөг!
Бурууг залруулж болно....
Унтахгүй байж чадвал
Уул хэрэг чинь бүтнэ.
Нойроо хүрвэл Иван
Нозоорч хөшсөн биеэ
Нухаж хатгая гэж
Нурж хэмхэрсэн онгоцноос
Хуучин хадаас түүж
Хурц чулуу цуглуулав.
Маргааш нь өглөө эрт
Мандахын шар нарнаар
Дагина охин бас
Далайгаар хөвж ирээд
Амттан балыг уухаар
Ашлан сууж орхив.
Хаан-охин ятгадаж
Хангинатал сайхан дуулав.
Мань Иван бас л
Мансуурч унтах дөхөв
«Байз муу шулам минь!
Ахиж гараас гарахгүй дээ
Автаж баригдах чинъ энэ дээ!»
Асартаа Иван орж
Авхайн гэзэгнээс шүүрч:
«Итгэлт морьхон минь!
Ивандаа тус болоорой!»
гэж хашхирав.
Хаан эзэн биеэрээ
Хаан-охиныг тосож
Цагаан гараас нь хөтөлж
Цайз ордондоо оруулж
Зах торгон хөшигтэй
Зандан ширээнд суулгав
Эрх танхилаар ширтэж
Элэгсэг найртайгаар ярив.
«Харилцах ижилгүй дагина минь
Хатан минь болохыг соёрх!
Хүүхэн чамайг хармагц
Хүсэл дур минь оргилов!»
Хаан охин дагина
Хариу үгээ хэлэлгүй
Эзэн хааныг харалгуй
Эргэж буруу харав.
Хаан:
«Урьхан үгээ хэлээч!
Уйтгарладаг учир юу вэ?
Янаг дур минь ихдэв үү?
Ямар заяагүй билээ!»
Дагина:
Энэ гурван хоногт
Гадаад их далайгаас
Ганц бэлзгийг минь олуул!»
Хаан:
«Иваныг одоохон дууд!» гэж
Их хаан яаран тушаав.
Хаан тэгээд Иванд
Хариу үг хэлүүлэлгүй
Далайд бий гэнэ.
Түүнийг тэндээс олж
Түргэн надад авчирвал
Хамаг байдаг юмаараа
Хайрлалгүй шан хүртээнэ!» гэв
Иван:
«Түрүүчийн аян явдлаас
Түйтэж ядаж ирэхэд
Ахиад гадаад далайд
Аял гэнэ шүү!»
Хаан:
«Эргүү чи харахгүй юу?
Эхнэр авах гэж байна!
Бүү надтай маргалд!
Бушуу үтэр яв!» гэж тушаав.
Явахаар Иван босов
Яаран дагина захив
«Манайхаар замдаа дайраад
Маргад ордонд минь ороорой.
Алга хавсран мөргөж
Ачит эхэд минь хэлээрэй .
Гуа гэрэлт царайгаа
Гурван өдөр, шөнө
Надаас юунд нуусан
Нарийн учрыг мэдье?
Сайхан ах минь яагаад
Самуун бүрхэгт хаагдав?
Алсын будант өндрөөс
Алтан гэрлээ хайрлахгүй юу гээрэй.
«Алман сар эх минь билээ
Алтан нар ах минь билээ».
Иваныг хааныхаас ирэхэд
Итгэлт морьхон нь хэлэв:
«Эрхэм тэргүүнээ гудайж
Эзэн минь юунд, уйтгарлав? »
«Хайрт морьхон минь тусал!
Хаан, тэр дагинаар
Эхнэрээ хийх гэнэ
Энэтээ гадаад далайгаас
Гуа дагинын бэлзгийг
Гурван хоногт авчрах
Зарлиг буулгаж байна.
Залуу дагина тушаав:
Хаана ч байдаг юм бэ?
Хаш ордонд нь очиж,
Нар, сартай уулзаж
Намайг мөргө гэв.»
Итгэлт одой морь нь
Ивандаа зөвлөж хэлэв:
«Энэ юу ч биш
Энэнээс цааш бас бий!»
Маргааш нь өглөө эрт
Мань Иван босож
Алс холын замд
Аялан мордож гэнэ.
Одой жаал морь нь
Огторгуйн салхи мэт довтолж
Гарсан өдрийн үдэш
Галгиулан хүрэх үедээ
«Ганц мөчийн дараа
Гадаад далайн өмнөх
Өргөн тал дээр
Өөрийн биеэр хүрнэ
Гайхалт аварга халим загас
Гадаад далайг хөндлөн хэвтэнэ.
Аварга энэ халим
Арван жил зовов.
Тэр аварга халим
Тэнгэрийн нарны энэрлийг
Тэтгэн авчир гэх бий
Тэгье! гэж амлаарай!.»
Өргөн их талд
Өөрсдийн биеэр хүрэв.
Гадаад далайг хөндлөн
Гайхалт халим хэвтэж
Хамаг цогцос нь шархтай
Хавирганд нь шор шаагаастай
Сүүл бөгсөн дээр нь
Сүрлэг ой шуугина
Нуруу биен дээр нь
Нутгийн гацаа байна.
Аманд нь тариа тариад
Хоёр нүдний дунд нь
Хотын багачуул тоглоно.
Ооч сахлы нь ёроолоос
Охид мөөг түүнэ.
Тэнэг Иваны морьхон нь
Тэр халиман дээгүүр
Хатиран довтлон явж
Хамаг ясы нь тачигнуулав.
Аварга халим гашуудаж
Амаа цэлгэр нээж
Арай ядан амьсгалж
Аянчин Иванд хэлэв:
«Аян замын ноёнтон
Аль газраас явна?»
Иван:
«Хаан дагинын элчээр
Хааны нийслэлээс гарав
Агаарын нарыг чиглэж
Алтан ордонд нь бараалхахаар
Дорно зүгийг зүглэж
Довтолж яваа нь энэ!»
Халим:
«Төрсөн эцэг та соёрхож
Төгрөг нарнаас асууна уу?
Ямар нүгэл хийснзэс
Ядрал зовлон хүлээв би?
Зовох зүдэх цаг минь
Зогсох цаг болоо болов уу?»
Иван:
«Асууя! асууя би!
Аварга халим загас минь!»
Халим:
«Өршөөлт эцгийн энэрэлээр
Өрөвдөж үз миний зовлонг
Арван жил хэвтэв
Ачилбал тусална!»
Иваны жаал морь нь
Их далайн эрэгт
Харайн дүүлэн гарч
Хар эрчээр давхихад
Хурдан хөлий нь дор
Хуй шороо бужигнана.
Газар тэнгэр хоёрын
Гацан нийлсэн заагт
Иван морьхон хоёр
Эрчээрээ давхисаар ирлээ.
Иван:
«Хайрт морьхон минь чи
Хараач зүүн тийш!
Цайж байгаа үүр шиг
Цагаан туяа татагч
Тэнгүй их өндөр юм
Тэр тэнгэрийн нийслэл юм уу?»
Морьхон:
«Энэ дагина хааны маань
Эрдэнийн тэрмэн өргөөнд
Нар шөнө бүр нойрсдог
Сар өдөр дунд амардаг
Болор эрдэнэ баганатай
Босгоны нь дэргэд хүрэхээр
Асар том багануудыг
Алтан могой ороосон
Орой оргил дээгүүр нь
Одон мичид гялалзсан
Эрдэнэт ордыг нь тойрон
Элдэв цэцэрлэг жигдрээд
Мөнгөн сайхан гишүү
Мөчир салаа дээгүүр нь
Алтадсан үүрийн дотроос
Ариун орны шувууд
Хаан эзний дууллыг
Хангинуулан эгшиглэж байдаг юм.»
Жаал морьхон нь явж
Жавхлант хашаанд ороход
Иван мориноосоо бууж
Итгэлт морьхоноо уялаа.
Сарны ордонд Иван бараалхаж
Сайныг асуун хэллээ.
Иван:
«Сарны хүү Сар та
Сайн морилж байна уу?
Нэр минь Иван Петрович
Нэн холын орноос
Мэнд хүргэж яваагаа
Мэдэгдэхээр ирсэн билээ!»
Сар:
«Иван Петрович та суу!
Ирсэн учраа ярь»
Иван:
«Хаан-охины захиасаар
Хаан эзний зарлигаар
Гэгээн ордонд мөргөхөөр
Гэрээс гарч аялсаар
Гадаад далайг гаталж
Газрын мухарт ирэв
Гурван өдөр, шөнө
Гуа гэрэлт царайгаа
Надаас юунд нуусан
Нарийн учрыг мэдье?
Сайхан саруул ах минь
Самуун бүрхэгт хаагдав уу?
Алсын будант өндрөөс
Алтан гэрлээ өгөөч
Гэж тэр дагина
Гэртээ хэлүүлсэн юм.
Захисан бүгдийг санахгүй нь
Зах сэжүүр нь энэ дээ!»
Сар:
«Ямар дагина гэнээ?»
Иван:
«Яагаа вэ танай охин!»
Сар:
«Манай охин гэнээ?
Магад чи аваачсан биз?»
Иван:
«Тийм ээ, би аваачсан
Тэндэх хааны хөлөгчин нь.
Хаан намайг дуудаж
Хатуу зарлиг буулгаж
Гурван долоо хоногт
Гуа охиныг ол!
Шударга явахгүй бол
Шууд шорлоно гэж
Зарлиг бошгоор айлгаж
Занаж зүхэн явуулсан юм.»
Саяын хариу үгийг
Сар сонсоод баярлав.
Их баярласандаа уйлж
Иваныг тэврэн үнсэж:
«Иван чиний авчирсан
Ийм мэдээний хариуд
Юу гэж хариулахаа
Ердөө олохгүй байна .
Хаан-охиноо алдаад
Харахгүй боллоо! гэж
Уй гашуу болж
Уйлж унжсаар байж
Гурван өдөр шөнөд
Гуа гэрлээ өгөөгүй
Хар үүлэнд хаагдаж
Хатуу гашуудалд дарагдаж
Гурав хоног унтаагүй
Гурилын үртэс ч амсаагүй .
Тэр явдлаас болж
Тэнгэрт байдаг хүү минь
Самуун бүрхэгт хаагдаж
Сайхан гэрлээ унтраагаад
Хангай дэлхийг гийгүүлээгүй
Хав харанхуй болгоод
Хайрт дүүгээ дурсаж
Харамсан гашуудаж суув.
Охин минь мэнд үү?
Осолдож өвдөөгүй биз?
Уйдаж гашуудаагүй биз?
Учры нь сайхан хэлээч!»
Иван:
«Үзэсгэлэн төгс лагшин нь
Үл мэдэг турсан даг...
Хадамд гарсаны дараа харин
Халбагар тарган болно доо
Хаан эзэнтэн маань
Хатан болгох гэнэ билээ! »
Сар:
«Дарладаг харгис хаан вэ?
Далан настай байж
Ариун залуу охиныг
Авч гэрлэх гэнээ!»
Иван:
«Аварга их халим
Аврал өршөөл гуйлгасан
Хамаг бие нь шархтай
Хавирган бие нь хадаастай.
Золгүй тэр загас
Зовлонгийн хэмжээ хэзээ вэ?
Яаж өршөөл хүртэх вэ?
Яагаад зовно вэ! гэж
Алман сар чамаас
Асууж байна билээ!»
Сар:
«Тэр аварга загас
Тэнгэр бурхны соёрхолгүй
Гадаад далайд явсан
Гучин онгоцыг залгиад
Зовлон эдэлж хэвтэх
Золгүй үйлд учирчээ!
Тэр онгоцыг тавивал
Тэнгэр бурхан өршөөгөөд
Нүд ирмэхийн зуур
Нүхчүүлсэн шарх нь эдгээд
Урт насыг насалж
Удаан жаргах болно!» гэв
Тэнэг Иван буцахаар
Тэр даруй босов
Гэгээн туяат сар
Гэрээсээ гаргаж үдээд
Охинд мэнд хүргэж
Оюун сэтгэлий нь засаарай!
Уйлж унжих хэрэггүй
Уйтгар нь мөд дуусна!
Сахалтай өвгөнтэй биш
Сайхан залуутай гэрлэнэ!» гэж
Төрсөн охинд минь
Төлөөлөн хэлээрэй чи!
Иван мэддэгээрээ ёсолж
Итгэлт морьхондоо мордов.
Буцах замдаа орж
Бужигнатал давхин одов.
Тэгээд маргааш өдөр нь
Тэнэг Иван маань
Гадаад их далайн
Гарам дээр ирж
Иваны жаал морь нь
Их загасны дээгүүр
Хатиран хурдлан явж
Хамаг ясы нь тачигнуулав
Аварга их загас
Арайхан ядан амьсгалж,
«Тэнгэрээс гуйсныг гүйцэтгэв үү?
Тэтгэх өршөөл авчрав уу?»
«Аварга халим минь
Азнаж түр хүлээ» гэж
Иваны жаал морь нь
Их загасанд хашгираад
Айлын гацаанд очиж
Хар дэлээ сэгсэрч
Хашгиран янцгааж хэлэв.
Үй олон түмээн!
Усанд автахгүй гэвэл
Удахгүй түргэн зайл!
Энд хачин юм болж
Энэ далай цалгиж
Аварга загас хөрвөөж
Аюул болгох нь байна!
Үнэн шашинтны
Үй олон тариачин
Гэм болох нь гэж
Гэр гэртээ харьж
Хөсөг тэргээ төхөөрч
Хөрөнгө хогшлоо ачиж
Загасны нуруун дээрээс
Зайлж бууж нүув.
Иваны жаал морь нь
Их загасанд ирж
Сүүл дээр нь гарч
Сүрхий чангаар хэлэв:
«Аварга загас чи
Ариун бурхны соёрхолгүй
Гадаад далайд явсан
Гучин онгоцыг залгиснаас
Зовлон эдэлж хэвтэх
Золгүй үйл учирчээ!
Тэр онгоцыг тавивал
Тэнгэр бурхан өршөөгөөд
Нүд ирмэхийн зуур
Нүхчүүлсэн шарх чинь эдгээд
Урт насыг насалж
Удаан жаргах болно!» .
Иваны жаал морь
Илтгэх үгээ дуусгаж
Хазаарын болд амгайгаа
Хангис хийлгэн химлэж
Нүд ирмэхийн зуур
Нөгөө эргэд гарав.
Том загас хөрвөөхөд
Толгод хөдлөх шиг болов.
Далайн ус цалгилж
Давлан долгилж эхлэв
Аварга их загас
Амаа ангайн зогсож
Гучин их онгоцыг
Гулгин бөөлжиж гаргав.
Усны шуугианд сэрж
Уншлага залбирал хоёроо
Уянгалан эгшиглэн уншаад
Сэргэлэн зугаатай сэлүүрчид
Сэтгэл хөдлөн дуулцгаав
Бүрээ бишгүүрээ үлээж
Бүх далбаагаа босгов.
Аварга том загас
Амаа өргөн нээж
Далайн долгио хагалан
Даамай чанга хашгирав:
«Яаж чамд туслах вэ?
Ямар юмаар шагнах вэ?
Ариун дун хэрэгтэй юу?
Алтан загас авна уу?
Том сувд хэрэгтэй юу?
Тоогоор бэлэн байна!».
Иван:
«Бидэнд шан хэрэггүй!
Бэлзэг олох хэрэгтэй байна
Хатан болох гэж байгаа
Хаан охины бэлзэг!».
Аварга том загас
Агуу далайдаа буцан орж
Албат хилэм загаснуудыг
Авчирч байгаад тушаав
«Дагинын эрдэнэт бэлзэг
Далайн ёроолд бий гэнэ.
Маргааш өглөө гэхэд
Магад олж ирэгтүн! »
Олон хилэм загас
Олохоор ёслон явав
Хэдэн цаг өнгөрмөгц
Хэсэг хилэм ирж
Аварга их загасанд
Айлтгаж хэлсэн нь
«Хаан бүү хилэгнэ!
Харц бид явж
Бүх далайг шүүрдэв
Бөгжийг өрдөө олсонгүй.
Баймаар газрыг малтав
Бас ердөө олсонгүй
Хаан эзний зарлигийг
Хадран загас л гүйцэтгэнэ.
Тэр хадран загас
Тэнгэс далайг хэсдэг
Хаан-охины бэлзгийг
Хаана байхыг мэднэ.
Тэр хадран хясахад
Тэнээд алга болчихож»
Түүнийг одоохон олж
Түргэн ирүүл гэж
Саяхи аварга загас
Сахлаа хөдөлгөн зандрав.
Хоёр цагаан хилэм
Хошууны тамганд очиж
Зогсоогоор өгсөн зарлигий нь
Зоодой загас сийрүүлэв.
Цулбуурт загасан (зөвлөгч)
Цуг үсгээ зурав.
Хаан загасны зарлигийг
Хар хавч тамгалав.
Далайн гахайдыг дуудаж
Даалгавар тушаалыг өгч
Хаан загасны өмнөөс
Хамаг далайг хэсэж
Хэрүүлч хэдэр зантай
Хэсүүлч хадран загасыг
Хаа дайралдсан газраас нь
Хаан загасанд хүргэ гэв.
Зарлиг хүлээсэн загасад
Захирагчид ёслоод гарав.
Хэдэр хадранг эрэхээр
Хэдэн анги мордов.
Хамаг далайгаар эрж
Хавийн голоор бэдрэв.
Бүх нуураар хайж
Булан тохойгоор нэгжив.
Хэсүүлч хадран загасыг
Хэн нь ч олж чадалгүй
Гэмшин уйлах шахаад
Гэдрэг буцан явтал.
Тэнд нэг бүрдэнд
Танихгүй дуу сонсдов.
Далайн гахайд яаран
Даруй шумбан орж
Хайж харан явтал нь
Хар зэгсний доогуур
Хэрүүлч хадран загас
Хэлтэг загастай нүдэлдэж байна
Чөтгөр авмарууд минь
Чөлөөгүй хэрэлдэнэ үү
Байлдагч цэргүүд шиг
Балбалдахаа одоо боль!
Хэрүүлч хадран загас
Хэгжүүн зан гаргаж:
«Ямар хамаатай вэ, та нарт
Яншиж хошигнох дургүй
Хамаагүй юманд чалчвал
Хадарч сүлбэнэ, хохь чинь шүү!»
Дайрсан үгийг сонсоод
Далайн гахай хэлэв
«Хэзээ ямагт тэнэгч
Хэдэр хадран чи
Үргэлж тэнэхээ мэдэх
Үзсэнтэйгээ зодолдож явах
Орон гэртээ ч байхгүй
Олиггүй хар новш!
Арцалдах цаг биш...
Аварга хааны зарлиг:
«Одоо даруй явж
Очиж хаанд бараалх!»
Төдий далайн гахайд
Төрхгүй хадран загасыг
Арзгар сэрвээнээс нь базаад
Аваад бушуухан явлаа.
Аварга халиман хаан
Асар их хилэгнэн:
«Хар золиг хадран!
Хаагуур тэнэж явав?»
Хэрүүлч хадран загас
Хэрэг өдүүлснээ мэдэрч
Өвдөг дээрээ сөхөрч
Өршөөл гуйн мөргөв
«Бурхан чамайг өршөөг!
Буруут ялыг уучилъя!
Өршөөсөн ачийг хариулж
Өгсөн зарлигийг биелүүл»
Өнөөх хадран загас
Өвдөг нугалан ёсолж:
«Аварга их халимаа
Албанд чинь хичээнгүйлье
«Хаан-охины бэлзэг
Хаана байж байгааг
Бүх далайгаар хэсдэг чи
Бүрэн мэднэ биз»
«Яаж мэдэхгүй байх вэ!
Яваад олж ирье»!
«Одоо бушуухан явж
Олоод ирвэл зохино»
Хэсүүлч хадран загас
Хэд ёслоод явахдаа
Хааны хиа нартай
Хараалцан хэрэлдээд гарав.
Улаан нүдэн загастай
Уулзан зодолдоод енгерев
Зургаан май загасханыг
Зуд намалдаглаад явав.
Ийм хэрэг бүтээгээд
Их омогтой явж
Гүн цээлийн усанд
Гүйн шумбан ороод
Усан далайн ёроолоос
Уул хайрцгийг олов.
Энэ хайрцгийн жин нь
Эгээ хөнгөн биш
Зуун пүү дөхөхийг
Зуйгар хадран мэдээд:
«Магад даахгүй» гэж
Май загасуудыг дуудав.
Далайн май загасууд
Даруй сандран цуглаж
Бэлзэгтэй хайрцгийг өргөхөөр
Бие тулан оролдовч
Чу! чу! гэж орилолдовч
Цунгийн чинээ ч хөдөлгөсөнгүй .
Балмад хадран загас
Байдаг чадлаараа хашгирав
«Балгуулахын оронд ташуурдмаар
Бааштай муусайн майнууд!» гээд
Бүх хилэм загасыг
Бүртгэн цуглуулахаар одов.
Хилэм загасууд ирээд
Хэл үг гаргалгүй
Бөхөөр элсэнд шигдсэн
Бөгжтэй хайрцгийг өргөв.
Хэрүүлч хадран загасын
Хэлж тушаасан үг нь:
«Хайрцаг өргөсөн загасад
Хааных өөд очоорой!
Нүд минь өөрөө анилдаад
Нойрондоо дийлдэж байна
Би доошоо шумбан
Биеэ жаал амраая!»
«Өнөөх бэлзгий минь
Өглөө авчирна гэж
Ам алдсан билээ
Алтан нар шингэв!»
Далайн шуламыг хуухай
Дарж алаасай чамайг... гэтэл
Өргөн далай цалгиад,
Өнөөх халим гараад ирэв.
«Ачий чинь хариулж,
Амласнаа гуйцэтгэв» гэж
Хаан охины бэлзэгтэй
Хайрцаг нэгийг гаргаж
Элсэн дээр хаяхад нь
Эрэг баахан чичрэв.
Бөгтрөгтэй морьхон нь сэрж
Босон харайж шилгээв
Хөлөгч Иванаа харж
Хөхин баясан дэвхцэв.
«Эзэн Иван минь хувцасла!
Эргэх замдаа морд!
Болзсон гурван өдөр нь
Болоод өнгөрөх дөхөв .
Маргаашийн өдөр гэдэг
Маш бачуу өдөр!
Өвгөн болсон хаан
Өнхөрчих гэж байгаа даа!»
«Баярлаад өргөх гэсэн
Бяр минь хүрэхгүй байна
Ямар цул хайрцаг вэ?
Яасан хүнд юм бэ?
Таван зуун чөтгөрөө
Танхай загас хийчихэв үү?
Би гурвантаа өргөвч
Бэрхдэж туйлдаад даасангүй»
Итгэлт морьхон нь дуугаралгүй
Өнөөх хайрцагтай юмыг
Өвс зэгс шиг хөнгөнөөр
Өөрийн хүзүүн дээрээ
Өргөн гарган тохоод
«Бушуу морд Иван!
Буцах зам хол!
Манай болзоот өдөр
Маргааш өглөө болно» .
Дөрөвдүгээр өдрийн үүрээр
Дөнгөж Иван ирэв
Хаан угтан гарав:
«Хаан-охины бэлзэг үү?»
«Хайрцагтай бэлзгэнэ!
Харьяат цэргээ дууд!
Харах бараа нь бага ч
Хар шулмын хүнд юм»
Хаан тэрхэн агшинд
Хамгаалагч цэргээ дуудаж
Хайрцаг оруулахыг тушаагаад
Дагина охинд очоод
Даруухан зөөлөн дуугаар
«Амраг чиний бэлзгийг
Аваад ирсэн байна
Маргааш өглөө эртлэн
Мандахын шар нарнаар
Холбох ёсоо гүйцэтгэж
Хоёулаа нийлж жаргая.
Зүрхнээсээ дурлана би!
Зориглон хэлсний минь соёрх
Эхнэр болгохсон гэж
Энгүй их дурлав би!»
«Арван тавт намайг үзээч
Азай буурал үсээ хараач
Яаж ийм хоёр хүн
Явдпаа нэгтгэж гэрлэх вэ
Цэвдэг хөлдүү өвөл
Цэцэг ургадаггүй юм шүү
Зүйргүй сайхан надтай
Дүймээр юм чинь юу вэ?»
«Би хөгширсөн ч цогтой
Биеийн чалх сайтай
Бага жаахан янзалбал
Бахтай залуу шиг харагдана».
Азай буурал болсон
Эргүү тэнэг өвгөнд
Эхнэр болж суухыг
Хэзээ ч би хүсэхгүйд
Хэрэг нь байгаа юм
Харин чи урьдынх шигээ
Хавтай залуу болбол
Харгацаж хэлэх үггүй
Хатан чинь болно!» .
«Дагина чи бодооч
Дахин төрж болдоггүй
Ганцхан бурхан тэнгэр л
Гайхамшгийг бүтээж чадна.»
«Алд биеэ хайрлахгүй бол
Ахиад залуу болж болно.
Үй олон зарцаараа
Өргөн хашаан дотроо
Гурван том тогоог
Гудамлан зоож галлуул!
Нэгдүгээр их тогоонд нь
Нэн хүйтэн ус,
Хоёрдугаар их тогоонд нь
Хорчийлгож шалзлам ус,
Сүүлийн том тогоонд нь
Сүү хийж буцалга!
Бүх хувцсаа тайлаад
Бүлээн сүүнд орж
Бүлээн сүүнээс гарч
Бүр халуун усанд орж
Хага ташим хүйтэнд усанд
Хамгийн сүүлд орвол
Эрхэм залуу болохыг
Эцэг чамд хэлье!» .
Хаан үг дуугарсангүй
Харин Иваныг дуудав.
Хаан:
«Иван хөлөгч чи!
Их тогоонд байгаа
Буцлангуй халуун сүү
Бусад хоёр усанд
Орж турших ажлыг
Оролдон хийж тэнс!»
Иван:
«Торой, хяруул хоёрыг
Тогоонд зумладаг байх...
Би, тахиа торой биш
Биеэ зумлах хэрэггүй
Харин хүйтэн усанд нь
Харайгаад орсон ч болно!
Буцалгаж туршина гэж
Бүү намайг мэхлээрэй!
Хаан:
«Харц чамтай мэтгэлцэхгүй!
Хэрэв чи үүрээр
Хэлснийг гүйцэтгэхгүй бол
Чамайг хэсэглэн хэрчиж
Чанга зовоон эрүүднэ.
Эргүү хар нохой!
Эндээс бушуу зайл!» гэв.
Итгэлт морьхны байранд
Иван уйлсаар очив
Иваны уйлахыг хараад
Итгэлт морьхон нь асуув:
«Иван чи юунд
Ийм гунигтай болов?»
Иван:
«Хайрт морьхон минь!
Хар аюулд уналаа
Хаан намайг тонилгохоор
Харгис бодол өвөрлөж
Халуун сүүтэй тогоонд
Харайж ор гэв.
Хүйтэн устай тогоонд
Хөвж үз гэв
Буцлангуй устай тогоонд
Булхаж турш гэв.»
Морьхон:
«Галт шувууны өдний
Гай гэдгийг хэлүүштэй
Хээрээс авсан өд чинь
Хичнээн гай удав даа!
Тэгтлээ уйлаад яахав
Тэнгэр чамайг өршөө!
Эзэн Иванаа орхисноос
Энэ бие үхсэн нь дээр
Өглөөний гэгээн хяраагаар
Өргөн хашааны дотор
Дээлээ тайлахдаа чи!
Дээд хаанд айлтгаарай
Их хаантаан! би
Итгэлт морьтойгоо уулзаж
Эцсийн хагацал хийхийг
Энэрэн хайрлах болов уу?.. гээ
Энэ гуйлтыг чинь
Эзэн соёрхоно байх
Би хүрч очоод
Биеэр тогоонд тулж
Сүүлээ нэг шарваж
Сүүнд хошуугаа дүрж
Чамайг хоёр шүршиж
Чанга гэгч исгэрнэ.
Тэгэхэд чи хурдхан
Тэр сүүнд нь шумбан
Халуун устай тогоонд
Харайж орон хөвөөд
Хүйтэн устай тогоонд нь
Хөхүүн гэгч нь булхаарай»
Маргааш өглөө нь болоход
Маш эрт байхад
Итгэлт жаал морь нь
Иванаа дуудаж сэрээв:
«Эзэн нойр чинь ханасан
Эрхэм албаа гүйцэтгэгтүн»
Нойрмог Иван эвшээж
Нозоорон суниасаар босож
Залбиран загалмайлан мөргөж
Заасан газар нь очив
Тэнд тогоонууд буцлан
Тэдгээрийн эргэн тойрон
Хааны тогоочин хуралдаж
Харшийн албатан цуглаж
Галын түлээг нэмж
Газар газар бөөгнөлдөж
Иваны тухай шивнэлдэж
Инээлдэн шуугиж байв.
Харшийн үүд цэлийж
Хаан дагина хоёр
Идэрхэг Иваныг харахаар
Индэр асарт сууцгаав.
«Иван минь хувцсаа тайлж
Их тогоонд шумбаж үз!»
Иван үг хэлэлгүй
Их хааны зарлигаар
Малгай бүсээ тайлав
Маахай гутлаа сугалав.
Залуу цогт дагина
Займран бултаж байгаад
Нүцгэн Иванаас ичээд
Нүүрээ таглаж орхив.
Иван тогоонд ойртож
Ийшээ тийшээ харав.
Хаан түүнийг хялайж
Хашгиран зандарч тушаав.
«Иван юунд зогсов
Их тушаалыг гүйцэтгэ!»
Их эзэн хаантанд
Иван мэхэсхийн хэлэв:
«Их хаантан! - Би
Итгэлт морьтойгоо уулзаж
Эцсийн хагацал хийхийг
Энэрэл хайрлах болов уу?
Эзэн бодож үзээд
Энэ гуйлтыг соёрхов.
Хаан зарлиг буулгаж
Хайрт морийг нь авчруулав.
Тогдгор сүүлээ шарваж
Хуйлран буцалсан усанд
Хошуугаа нэг дүрж
Иваныг хоёр шүршиж
Их дуугаар исгэрэв.
Иван морьхноо харж
Их тогоонд шумбаж
Сүүлчийн тогооноос гарахдаа
Үлгэрт хэлж болшгүй
Үзэмжит сайхан болов
Үзгээр бичиж чадашгүй
Үнэн цэвэрхэн болов!
Харсаар гайхаж хашгиран
Ийм сайхан болдог
Ид шид байдаг аа!
Залуу сайхан болох гэж
Загалмайлж хоёр залбираад
Хаан хувцсаа тайчуулж
Халуун тогоотойд ороод
Халцарч түлэгдэж үхэв ээ.
Тоймгүй баясан хэлэв.
«Таныг хатан болгоё!
Тамд унасан ч дагая!
Хас их жаргалын чинь төлөө
Хаан эзнээр Иваныг өргөе!»
Иван хатнаа хөтөлж
Их сүмд очиж
Төр ёсоо гүйцэтгэж
Төв суудалд суув.
Хааны ордны хурим той нь
Хад уул мэт сүндэрлэж,
Өнгийн амттан архи дарс нь
Өргөн гол шиг урсаж байв.
