Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Ягшин нууж байв?
Жинхэнэ хаан мөн үү би?
Жигүүрийн нэг сайд уу би?
Иван:
«Өөрийн үгээ өчье!
Өд надад байхгүй .
Хачин тэр өдийг...
Хаанаас би олох вэ?»
Хаан орноосоо босоод
Хайрцаг саваа уудлаад
Галт шувууны өдийг
Гаргаж ирээд хэлэв.
Хаан:
Эзэн хааныг мэхэлнэ гэнэ ээ?
Энэ чинь юу вэ хөө?
Адгийн муу чамд
Арай л хууртагдахгүй хөө!
Идтэй өдөө алдсанаа
Иван сая л мэдээд
Салхинд хийссэн навч шиг
Салганан чичрэв.
Хаан:
Хааны зарлиг гарвал
Харш ордонд минь
Галт шувуу авчрахаар
Гайхуулдаг хүн гэнэ чи
Овлож мэхлэх хэрэггүй
Олж ирэхийг хичээ!»
Гурван долоо хоногт
Галт шувууг авчрахгүй бол
Шорын үзүүрт өлгөөд
Шоронгийн мухар сахиулахыг
Хаан эзэн миний бие
Хар живрээрээ баталъя!
Иван уйлж хайлан
Их ордноос гараад
Жижиг морины пинд
Жигтэйхэн гундуу оров.
Бөгтрөгтэй морьхон:
«Ямар учраас урвайв
Яагаад ингэж гуниглав.
Бүү надаас нуугаарай!
Бүрэн шууд хэлээрэй!
Чиний энэ хэрэгт
Чин үнэнээр тусална.
Архаг өвчин тусав уу?
Ад тотгор дайрав уу?»
Иван:
«Гайтай юм боллоо
Галт шувуу авчир гэж
Хаан эзэн тушаав
Хайчна билээ, би чинь!»
Морь:
Үгийг минь дуулаагүйгээс
Үйлс чинь ийм болов
Галт шувууны өдийг
Гардаж авсны чинь гай!
Одоо хаанд очиж
Онцолж ингэж хэл:
«Хоёр модон тэвш
Хондон шаргал будаа
Холын орны дарс
Хождуулалгүй олгож хайрла!
Маргааш үүрийн хяраагаар
Маш эртлэн мордьё»
Маргааш өглөө нь Иваныг
Маш эрт сэрээгээд
Унтах нойр чинь ханав
Уул аяндаа мордоё гэжээ.
Иван орноосоо босож
Их замд төхөөрч
Холын орны дарстай
Хоёр тэвштэй будаагаа авч
Галт шувууг олохоор
Газрын холыг зорив.
Бүтэн долоо хоног
Бие амсхийлгүй давхиж
Найм дахь хоногийн биенд
Нарсан ойд хүрлээ.
Морь:
«Энэ ойн цоорхойг
Эргэцүүлж сайн хар!
Цул мөнгөн уул тэнд
Цухуйж байгааг харав уу?
Үүгээр галт шувуу
Үүр цайхын өмнө
Аршаан булгийн усыг
Амтлан уухаар ирдэг юм .
Булгийн ус уухаар
Бууж ирэхэд нь барья
Одоо мөдхөн шөнө болно.
Отож үзэхээс дээ Иван минь!
Арвай будаагаа хийгээд
Архитайгаа сайн хутга!
Иван чи өөрөө
Илүү тэвшиндээ нуугд!
Үнэгэн харанхуйн хойхно
Үүр цайхын урдхан
Галт шувуу ирээд
Гангар гунгар дуугараад
Архи будаа хоёроос
Ам мэдэн иднэ.
Ойр байсан нэгий нь
Осолгүй барьж ав!
Иван:
«Галт-шувуу барих гээд
Гараа түлбэл яана?»
Морьхон:
«Галт шувуу баривал
Газар сайгүй хашхир?
Би тэрхэн агшинд
Биеэрээ давхин ирнэ»
Тэнэг Иван уухилсаар
Тэвшин дотроо орж
Үхсэн юм шиг хөдлөлгүй
Үүрийг хүлээн хэвтэв.
Шөнө дөлийн цагт
Шовх уулын дээгүүр
Өдөр мэт гэрэл цацруулсаар
Өдөт шувууд ирэв.
Будаа архи хоёрыг
Бувар бувар идэв .
Иваны ийн бодов:
«Хачин гайхалтай юм.
Хаашаа олон амьтан вэ?
Ярих ч юм алга
Яасан сайхан шувууд вэ?
Архитай тэвшиндээ Иван
Аяархан мярааж ойртоод

Нэг галт шувууны
Нэвсгэр суүлээс нь шүүрч
«Бөгтрөгтэй морьхон чи!
Бушуухан ир! найзаа!
Галт шувууг барьж
Гартаа оруулав байна!»
Тэнэг Иваныг
Тэгж хашгиран хэлэхэд
Жижиг морь нь давхисаар
Жингэнэн янцгааж ирэв .
Морьхон:
«Ззэн минь хичээгээрэй
Энэ шувуугаа тулмандаа хийгээрэй .
Амсрыг нь сайн боож
Ардаа үүрээд буцъя!»
Сүрэг олон шувуу
Сүр хийтэл нисэлдэж
Очит гэрэл цацруулан
Огторгуйн үүлнээ далд оров.
Иван морьхон хоер
Ирсэн замаараа буцаж
Хааны их нийслэлд
Харьж ирэв гэнэ.
Хаан:
«Олов уу? галт шувууг!»
Иван:
«Олохгүй яах вэ!»
Хаан:
«Хаана байна шувуу чинь!»
Иван:
«Байз! Шадрууддаа тушааж
Байшингийн цонхыг хаалга!
Хаалга цонхоо битүүлж
Харанхуй болгох чухал! »
Олон хиа гүйлдэн,
Ордны цонхыг хаав
Иван тэнэг, тулмаа
Исэр ширээн дээр тавьж
«Гар! эмэгчин!» гэж
Галт шувууг дуудав
Гэнэт гэрэл цацарч
Гэр дэх хүмүүс гялбав .
Хаан:
«Аюулт түймэр! бурхан минь!
Ард амьтныг цуглуул!
Ус шороо авчирч
Унтраа! сөнөө! бушуул!»
Иван агтчины дарга
Инээдэндээ хахан цацаж:
«Гайт түймэр биш
Галт шувууны гэрэл!...
Хаан энэ шувууг
Харж зугаацах болов уу!»
Хаан:
Энэ баярын урманд чинь
Эзэн хааны хөлөгчин болгоё чамайг!
Хааны хуучин агтач
Хар доторт манаач
Энэ байдлыг үзэхдээ
Эгдүү нь ихэд хүрч
Азнаж хүлээ дүү минь
Ах нь чамайг дөнгөнө
Хэрэв аюулд унагахгүй бол
Хэний хүү болох бол?» гэж бодов.
Хорин нэгэн хоногийн
Хойд нэгэн үдэш
Зарлигт хааны гал тогоонд
Зарц, тогоочгүй цуглаж
Зэс домботой архийг
Зээрд болтлоо ууж
«Даамай холын оронд
Далай байдаг гэнэ
Үйлт тэр далайд
Үнэн шашинтны газраас
Хааны тайж ч хавьтаагүй
Харц олон ч очоогүй!
Хааны сайхан охины тухай
Харийн гийчид ам булаалдан
Энэ үзэмжит дагина нь
Энгийн охин биш
Алман сарны охин
Алтан нарны дүү гэнэ гэж дуулалдав.
Иваныг занасан манаач
Ийм үлгэрийг сонсоод
Хааны ордон тийш
Харайн гүйж оров.

Духаараа шал мөргөж
Дуулан байж айлтгав.
«Эзний зоогийн газар
Энэ өдөр бид цуглав .
Таны өлмийн төлөө
Тансаг дарсыг хүртэв.
Үүдний нэгэн зарц
Үлгэр хэлж цэнгүүлэв
Үзэсгэлэн төгөлдөр дагина
Үлгэрийн дотор гарав.
Хаан таны хөлөгчин
Харц Иван сонсоод
Ариун цогт дагиныг
Ангаахай гэж нэрлээд
Охиныг үзье гэвэл
Олж ирнэ! гэж
Таны живрээр батлан
Тангараг тавилаа!» гэв.
«Агтчиныг дууд!» гэж хаан
Аман зарлиг буулгав.
Хааны хиа нар
Харайн гүйн явж
Даамай унтсан Иваныг
Дан цамцтай нь авчрав.
«Иван чиний тухай
Илтгэл мэдээ ирсэн нь:
Ондоо шувуу болох
Охиныг авчирна гээд
Биеэ сайрхана гэж
Бишүүд чинь ярив!» .
«Хаашаа юм хэлэв!
Хаан хурмаст өршөө!
Унтаа нойрмогтоо би
Утгагүй чалчсан байлгүй,
Зальтан мэхлэхийг оролдовч,
Завсардуулж ер чадахгүй!»
Хаан, сахлаа шувтран,
Хашгиран зандран, хэлэв:
«Харц чамтай, би,
Хайнцан мэлзэж чадахгүй!
Хорин нэгэн хоногт,
Холын орны дагиныг
Ордонд минь авчрахгүй бол,
Онц чангаар шийтгэхийг
Хааны живрээр баталж.
Хаана ч гэсэн хамаагүй
Шовх гадсанд өлгөж,
Шоронгийн мухар сахиулна! гэв.
Иван уйлсаар явж
Итгэлт морьхондоо очив.
«Иван минь, чи юунд
Ийм гунигтай болж,
Тархи түрүүгээ унжуулж
Таг дуугай уйлав»
«Амраг жаалхан морь минь
Аюулт юм боллоо!
Харийн дагина охиныг
Хаан, авчир!» гэв.
«Их аюултай байгаа нь
Илэрхий үнэн байна.
Аюул зовлонгоос салахад чинь
Асарч тусалж би чадна.
Эзэн хаанд бараалхаж
Ингэж, одоохон хэл
Далайн цаанах жимсэн чанамал
Давуу амттай сэрүүн идээ
Хоол ундны хэрэгсэл
Хос торгон алчуур
Алтан хээ угалзтай
Асар, цацар хэрэгтэй!».
Наран гаригт мордоод
Найм дахь өдрийн биенд
Балар ойд хүрмэгц
Балтгар морь нь хэлэв:
Морь:
«Онц үзэмжит дагинын
Он дуусан суудаг
Далай тийш очих
Дардан харгуй энэ
Уран гоо дагина
Улирах нэгэн онд
Далайгаас хоёр удаа
Дайт газарт гарч
Өдрийн уртыг өнгөрүүлдэг.
Өглөө охиныг үзнэ
Асар цацраа босгож
Алчуур юугаа дэвсээд
Амттан идээ, сэрүүн ундаа.
Аягалж сөгнөж зэхээд
Арга ухаанаар харуулд!
Асарт дагина орог!
Амттан жимсийг зооглог!
Ятга чавхдаж эхлэхээр
Яг барих цаг нь болно!
Даруй асартаа орж
Дагина охиныг барьж
Тэнхээгээрээ тэвэрч аваад»
Тэгээд, намайг дуудаарай
Чи сэргэг байж
Чилэлгүй сайн хар!
Омтгойдож унтвал орхивол
Осол аюулаас хагацахгүй!»
Морьхон нь далд оров.
Мань Иван нуугдав
Авхайг харъя гэж
Асраа цоолов гэнэ.
Үүлгүй цэлмэг өдөр
Үд дундын хэрд

Дагина охин ирж
Аялгуут ятгаа барьж
Асрын дотор орж
Амттан жимсийг зооглохоор
Ашлан суув гэнэ.
Харц хөлөгчин Иван
Хаан-охиныг үзэж
«Энэ хаан охиныг
Элдэв үлгэрт хэлэлцдэг
Тэгж юунд хэлэлцэнэ!
Тийм ч үзэмжтэй биш юм гэж бодов
Хаан охин ятгаа дарж
Хангинатал сайхан дуулав.
Намуухан эгшгийг сонссоор
Нам унтаж хоцров
Иван Ухаант морьхон нь ирж
Унтаж хоцорсон Иваныг
Урд хөлөөрөө цавчиж
Ууртай дуугаар янцгааж:
«Хайрт нөхөр минь чи!
Хамаг одод түгтэл
Хар аюулд унатал
Ханагар унтах чинь юу вэ?