Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Эрт урьд цагт нэгэн тээрэмчин эр байжээ. Тэр эр ядууран ядуурсаар эцэстээ ганц тээрэмтэй үлдэж гэнээ. Тээрмийнх нь ард нэг алимны мод байдаг байж л дээ. Ядуу тээрэмчин нэгэн өдөр түлээ түүхээр ойд очвол урьд хожид уулзаж байгаагүй нэгэн хижээлдүү эр дайралдаад,
- Түлээ түүж зовлогоо зовоож явах хэрэг юу байна? Хэрэв чи тээрмийнхээ ард байгаа юмыг надад өгнө гэж амлавал би чамайг энэ мөчөөс эхлэн баян болгож өгье гэв гэнэ. Миний тээрмийн ард нөгөө алимны модноос өөр юу л байв гэж хэмээн бодоод “ Тэгье” хэмээн тээрэмчин эр танихгүй эрд амлав гэнэ. ...Харин нөгөө эр зэвүүн хөндий хоосноор инээгээд,
- Гурван жилийн дараа би ирээд тохирсон ёсоор юмаа аваачих болно гээд алга болжээ. Тээрэмчинийг гэртээ ирэхэд эхнэр нь угтан уулзаад,
- Манайх гэдэг айл гэнэт ингэж баяжих нь юу сан билээ? Бүх авдар сав эд юмсаар дүүрч орхилоо. Хэрхэн бий болсныг би мэдэхгүй юм гэлээ. Тээрэмчин эр хариуд нь,
- Энэ бүхэн бол намайг ойд явахад ирж уулзсан нэгэн хижээлдүү эрийн бэлэг юм л даа. Тэр хүн надад энэ бүхнийг өгнө гэж амласан юм. Хариуд нь тээрмийн чинь ард байгаа юмыг авна гэсэн юм. Алимны том модноос өөр юу байх билээ гэв. Эхнэр нь цочисхийн,
- Ишш, чи юу ярина вэ? Тэр чинь чөтгөр байсан байна. Алимны модонд огтхон ч санаархаагүй хэрэг. Харин охиныг маань хэлсэн байна. Охин тээрмийн ард хашааны хог шүүрдэж байсан юм гэжээ. Тээрэмчний охин үзэсгэлэнтэй хөөрхөн, бас тэгээд тэнгэр бурханд шүтлэгтэй нэгэн байлаа. Хөөрхий охин бурхан номондоо итгэн, нүгэл үйлдэлгүй гурван жил болжээ. Товлосон хугацаа болж, нөгөө муухай чөтгөр охиныг авахаар ирж гэнэ. Охин нэгэн цэрд авч өөрийгөө тойруулан цагираг зурчихаад дотор нь орон нүүр гараа угаан суужээ. Чөтгөр охинд ойртон очиж чадахгүй дэмий л тойрон байжээ. Тэр чөтгөр тээрэмичнд хандан омогтойгоор,
- Түүний дэргэдээс бүх усыг холдуул, хэрэв тэр үргэлж угаал үйлдээд цэвэрхэн байвал би түүнийг авч явж чадахгүй нь гэв. Айж сандарсан тээрэмчин хэлсэн болгоныг нь хийжээ. Дараа өдөр нь чөтгөр бас ирэв гэнэ. Охин уйлж алгандаа нулимсаа дуслуулан угаахад гар нь улам цэвэрхэн болсонд нөгөө чөтгөр бас л ойртож эс чадав гэнэ. Чөтгөр охиныг тойрон, хүрч ядан байснаа тээрэмчинд хандан заналтайгаар,
- Энэ охины хоёр гарыг цавчиж хая эс тэгвэл би ахиад л түүнийг авч явж чадахгүй нь гэв. Тээрэмчин айж цочирдон,
- Хэрхэн би охиныхоо хоёр гарыг цавчиж төвдөхсөн билээ? хэмээн хариулахад хар санаат чөтгөр ууртайгаар,
- Хэрэв чи охиныхоо гарыг цавчиж чаддаггүй юм бол чи өөрөө миний боол болох болно доо. Би өөрөө чамайг аваачина хэмээн сүрдүүлэв. Тээрэмчин эр айж сандран юу тушаасан бүхнийг тань үг дуугүй биелүүлнэ хэмээн андгай тангараг өргөжээ. Тэгээд охиндоо очиж,
- Охин минь, хэрэв би чиний хоёр гарыг цавчиж таслахгүй юм бол хар муу санаат чөтгөр намайг аваачна гэсэн. Айснаасаа болоод амлаж орхисон юм. Миний аргагүй байдлыг ойлгож үз. Чамд муу юм хийх гэж байгааг өршөөж үз охин минь гэжээ. Охин хариуд нь,
- Аав минь, би таны хайртай охин билээ. Та юу хүссэнээ хийгтүн! Ингэж хэлээд хоёр гараа зэрэгцүүлэн тавьж өгөөд цавчуулж гэнэ. Чөтгөр гурав дахь удаагаа ирэхэд охин оймсон дээрээ нуур далай болтол уйлаад бас л цэв цэвэрхэн байсан тул чөтгөр хүрч чадахгүй хий дэмий тойрч гүйж байгаад арга буюу охиныг орхин явжээ. Тээрэмчин охиндоо хандан,
- Би чиний буянаар ийм их юмтай болсон. Тэгэхлээр энэ яваа насандаа чамайг юугаар ч дутаахгүй байх болно гэжээ. Харин охин нь,
- Үгүй дээ, би энд байж чадашгүй нь. Таны нүдэнд өртөхгүй газар хол явж одно. Намайг өрөвдөж туслах хүмүүс зөндөө л таарч таараа гэв. Тэгээд мухар хоёр гараа ар нуруундаа хүлүүлээд ургахын улаан нарнаар угтах замыг даган явж одов. Охин өдөржин алхжээ. Тэгээд харуй бүрий болоход нэгэн цэцэрлэгт ойртон ирэв гэнэ. Тэр бол нэгэн хааны цэцэрлэг байлаа. Сарны гэрэлд мод бүхэн мөчир дүүрэн амтат жимсээ сагсалзуулан найган ганхаж байв. Гэвч охин жимсэнд хүрэх аргагүй байлаа. Цэцэрлэг эргэн тойрон усаар хүрээлэгдсэн байв. Охин өдөржин явган явсан, бас хэлэн дээрээ огтхон ч юм тавиагүй тул хачин их өлсөж байлаа. Охин дотроо залбиран,
- Намайг тэр цэцэрлэг дотор хүргээд өгдөг ч болоосой. Тэгвэл би тэр жимснээс идэхгүй юү. Тэгээд охин сөхрөн суугаад бурханд сүсэглэн сэтгэлдээ залбирч гэнэ. Гэтэл сахиусан тэнгэр хүрч ирэн голын усыг татруулсанд охин шууд явж цэцэрлэгт хүрчээ. Сахиусан тэнгэр ч охинтой цуг тэнд очив гэнэ. Охин нэгэн саглагар жимстэй модыг харжээ. Жимс бүрийг нэгд нэгэнгүй тоолчихсон байж. Охин өл залгах санаатай нэг жимсийг амаараа таслан авлаа. Цэцэрлэгч үүнийг харсан боловч сахиусан тэнгэр хажууд нь байсан тул охиныг хий үзэгдэл байж магадгүй хэмээн эмээж хашгирч ч чадсангүй. Охин ганц лийрээ идээд л цаджээ. Тэгээд бутанд нуугдчихаж гэнэ. Хаан өглөө эртлэн босоод цэцэрлэгтээ ирж жимсээ тоолтол нэг лийр дутжээ. Цэцэрлэгч,
- Өнгөрсөн шөнө нэг хий үзэгдэл ирсэн билээ. Тэр хоёр гаргүй байсан. Тэгээд амаараа нэг жимс авч идсэн гэжээ. Хаан,
- Тэр хий үзэгдэл чинь яаж усаар гарч ирсэн юм бэ? Тэгээд жимсээ идчихээд хаашаа явсан хэрэг вэ? гэж асууж гэнэ. Цэцэрлэгч,
- Хэн нэгэн цасан цагаан нөмрөгтэй эмэгтэй тэнгэрээс бууж ирээд цэцэрлэг тойрсон усыг хааж хуурай болгон тэр хий үзэгдэлд цэцэрлэгт орох боломж олгосон билээ. Тэр лавтайяа сахиусан тэнгэр байсан тул би юм асууж, бас дуудаж зүрхэлсэнгүй билээ. Хий үзэгдэл жимсийг идчихээд буцаад алга болсон гэжээ.
– Энэ болсон явдлыг чи хэнд ч хэлж болохгүй. Өнөө шөнө би чамтай цуг манаанд гарах болно гэв. Харанхуй болоход хаан цэцэрлэгтээ нэгэн лам дагуулсаар иржээ. Тэр ламаар сүнстэй яриулах юм гэнэ. Гурвуулаа модон доор суугаад нэгд нэггүй аужиглан байв. Шөнө дундын хирд охин бутан доороос мөлхөн гарч ирээд модноос нэг лийр амаараа авч идэв гэнэ. Охины дэргэд сахиусан тэнгэр цагаан хувцастай зогсч байжээ. Уншлагын лам урагш алхан очоод,
- Чи ингэхэд дээд тэнгэрээс ирэв үү? Дэлхий ертөнцөөс ирэв үү? Чи хий үзэгдэл үү? Эсвэл хүн үү? хэмээн асуужээ. Охин хариуд нь,
- Би хий үзэгдэл биш ээ, нэгэн ядуу хүн байна. Хайртай бүхэн минь намайг орхисон. Харин ганцхан бурхан л орхиогүй байна гэжээ. Хаан би чамайг орхихгүй гээд түүнийг урьж ордондоо оруулав гэнэ. Охин үзэсгэлэнтэй бөгөөд үнэхээр сайхан сэтгэлтэй байсан тул хаанд маш их таалагдажээ. Тэгээд мөнгөн гар хийлгэж өгөөд хатнаа болгон авч гэнэ. Нэг жилийн дараа хаан алс хол явах болж гэнэ. Тэгээд хатан ээждээ захин,
- Хатныг төрөх болбол сайн арчилж, тойлж байгаарай гэжээ. Хатан нэгэн сайхан хүү төрүүлж гэнэ. Хөгшин ээж нь “Хатан нэгэн сайхан хүү төрүүлэв” гэсэн захиа бичиж баяртай мэдээг хаанд түргэн дуулгахаар элч илгээжээ. Захиаг авч явсан элч алсын замд ядарч нэгэн голын захад амран унтжээ. Сайхан сэтгэлт охиныг хатнаа болгож чадаагүйдээ атаархан яаж шиг хорлох вэ хэмээн бодолхийлж явсан чөтгөр түүнтэй дайралдаад захидлыг өөр нэг захидлаар сольж орхив гэнэ. Тэр захидалд “ Хатан нэгэн муухай үзэшгүй , хүн адгуус хоёрын хоорондох амьтан төрүүллээ” хэмээн өгүүлсэн байлаа. Хаан захиаг авч үзээд ихэд айж, санаагаар унасан хэдий ч намайг очтол хатныг сайн асарч бай хэмээн хариу бичив гэнэ. Элч захиаг авч яваад мөн л нөгөө газраа амран унтаж гэнэ. Энэ хооронд нөгөөх чөтгөр ирээд захиаг авч оронд “Хатныг хүүхэдтэй нь хамт ал” хэмээсэн үгтэй захиа хийж орхижээ. Хөгшин эх нь хаан хүүгийнхээ захидлыг хүлээн авч уншаад ихэд цочирдон бичсэн зүйлд нь итгэж ядан хаанд ахин нэг захиа бичсэн боловч ижил хариу авчээ. Сүүлчийн захидалдаа хатныг алсны баталгаа болгож хэл, нүд хоёрыг хадгалж бай хэмээн бичсэн байлаа. Хөгшин эх нь ямарч буруугүй амьтны амийг таслах болсондоо уйлан хайлан гунив гэнэ. Тэгээд нэгэн согоо авчран төхөөрүүлж, хэл нүд хоёрыг авчруулан хадгалаад залуу хатанд хандан,
- Хаан нөхрийн тань тушаасанчлан би чамайг цааш харуулж дөнгөхгүй нь. Гэхдээ чи энд удаан байж болохгүй. Хүүгээ аваад алсын алс яв гэжээ. Залуу хатан уйлан хайлан одов гэнэ. Явсаар нэгэн аглаг ойд очин өвдөг дээрээ сөхрөн бурханд наманчлав гэнэ. Сахиусан тэнгэр гарч ирэн тэр эмэгтэйг аваачин нэгэн бяцхан байшинд оруулав. Байшингаас нэгэн цасан цагаан хувцастай бүсгүй гарч ирээд,
- Хатантан, тавтай морилогтун хэмээн эелдгээр урилаа. Тэгээд ядуу эмэгтэй,
- Намайг хатан байсан гэдгийг та яаж мэдэв хэмээн асуулаа. Цагаан хувцастай залуу бүсгүй хариуд нь,
- Би бол сахиусан тэнгэр, хүү та хоёрт үйлчлүүлэхээр намайг явуулсан билээ гэв. Эмэгтэй хүүгийнхээ хамт бүтэн долоон жил болоход сайхан сэтгэлийнхээ ачаар тайруулсан хоёр гар нь ч ахин ургаж гэнэ. Энэ хооронд хаан алсын аянаас эргэж ирж гэнэ. Гэтэл хатан эх нь тосон уйлж, хэлсэн нь,
- Чи өөдгүй муу эр, гэмгүй хоёр амьтны голыг тасал хэмээн захиа ирүүлсэн. Чөтгөрийн бичсэн хоёр захиаг түүнд үзүүлэн, би чиний тушаалыг гүйцэтгэсэн гээд баталгаа болгож хэл, нүд хоёрыг түүнд үзүүллээ. Хаан хөөрхий эхнэр, хүү хоёроо өрөвдөн енгэнэтэл уйлж гэнэ. Ээж нь хүүгээ өрөвдөн,
- Тайвширч үз хүү минь, тэр хоёр амьд байгаа гэжээ. Хаан долоон жилийн турш хатан хүү хоёроо хайн эрэн тэнэж гэнэ. Яван явсаар өтгөн ойн дунд нэгэн байшинд хүрч ирж гэнэ. Байшингаас цагаан хувцастай эмэгтэй гарч ирэн түүний гараас хөтлөн гэрт оруулаад,
- Хаантан та, тавтай морилогтун гээд хааны хэт нутаг, хэрэг зоригийг асуув гэнэ. Хаан хариу өгүүлрүүн,
- Би нэгэн алс газрын хаан билээ. Бараг долоон жилийн өмнө хатан хүү хоёроо эрэн гарсан билээ. Тэгээд олдоггүй ээ. Сахиусан тэнгэр түүнд хоол цай өгсөн боловч хаан идээ унданд ам хүрсэнгүй, харин жаахан амсхийхийг хүсчээ. Тэгээд нүүрэн дээрээ нэг алчуур тавин унтахаар хэвтлээ. Сахиусан тэнгэр хатан, Зовлонт хүү хоёрын байсан өрөөнд орон хатанд,
- Хүүгээ аваад гар, хаан нөхөр тань ирсэн гэв. Тэгээд хааны хэвтэж байсан өрөөнд орвол алчуур нь нүүрнээс нь хийсэн унав гэнэ. Хатан,
– Зовлонт хүү аавынхаа алчуурыг аваад нүүрийг нь бүтээж өг гэв. Хүү алчуурыг аван аавынхаа нүүрийг нь ахин бүтээв. Зүүрмэглэх зуураа энэ үгийг сонссон хаан аав нь алчуурыг ахин дуртайяа унагав гэнэ. Бяцхан хүүгийн тэвчээр барагдан,
- Хайрт ээж минь дээ, би яаж аавынхаа нүүрийг бүтээхсэн билээ. Би чинь ертөнцөд аавгүй хүн шүү дээ гэв. Бид чинь тэнгэр минь хэмээн залбирдаг биз дээ. Та чинь миний эцгийг тэнгэрт бий, тэнгэр бурхан л эцэг чинь гэдэг биз дээ? Ийм зэрлэг үс сахалдаа баригдсан хүнийг би хэрхэн таних болж байна? Энэ бол миний эцэг биш гэв. Хаан энэ үгийг сонсоод өндийн босч,
- Энэ эмэгтэй хэн бэ? гэв. Эмэгтэй хариуд нь,
- Би бол таны эхнэр, харин энэ хүү бол таны Зовлонт нэртэй хүү билээ гэв. Энэ хооронд хаан түүний жинхэнэ гарыг хараад,
- Миний эхнэр мөнгөн гартай билээ гэв. Эхнэр нь хариу өчин,
- Өршөөлт бурхан надад жинхэнэ гарыг минь ургуулж хайрласан юм л даа гэв. Тэнгэрийн элч энэ хооронд байшинд орон хоёр мөнгөн гарыг авчирч хаанд үзүүллээ. Хаан сая нэг итгэж, хайртай хатан хүү хоёроо тэврэн авч, үнсэн таалаад баяр хөөртэйгээр ингэж хэллээ,
- Ёох, хэнхдэг цээжийг минь дарж байсан том хар чулууг сая нэг аваад хаях шиг боллоо. Улмаар тэд сахиусан тэнгэртэй цуг хооллоод гэртээ харихаар явлаа. Хаан хатан хоёр ахин уулзсаны баяр хийж, амар сайхандаа жаргав гэнэ.