Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Урьд цагт нэгэн бяцхан байшинд тариачин өвгөн эмгэн хоёр аж төрөн суудаг байжээ. Гэр орон ядуу, ганц морьтой юм байж. Морь нь сувгийн хажууд бэлчдэг юм гэнэ. Өвгөн хааяа морио унаж хот ордог бөгөөд бусад цагт айлын ах дүү нар морийг нь хааяа гуйж хэрэглэнэ. Өвгөн эмгэн хоёрт морь байсны хэрэг бага тул худалдах юм уу эсвэл өөр хэрэгтэй зүйлээр арилжвал ч дээр юмуу хэмээн хааяа ярилцана. Гэвч юугаар арилжих билээ гэдэг байв. Эмгэн өгүүлрүүн,...
- Энэ хэрэгт өвгөн чи надаас мэргэн байлгүй. Өнөөдөр хотод их худалдаа гарах юм гэдэг. Чи хот орж морио үнэ хүрвэл худалд. Эсвэл нэг юмаар арилж. Яасан ч чиний дур болтугай гээд өвгөнөө үнсээд зээлийн газар очиж худалдаа хий хэмээн явуулсанд өвгөн морио худалдвал ч худалдъя, арилжвал ч арилжъя гэж шийдээд морджээ.

Арилжаа наймаанд сүрхий ч өвгөн байж дээ. Тэр өдөр их хурц нар гарч, тэнгэрт нэг ч үүл үгүй байв. Хот орж худалдаа хийх хүн тэр өдөр их олон байсан тул морьтой нь морио унаж, тэрэгтэй нь тэргэндээ сууж, морьгүй нь явган алхаж их тоос босгон байв. Өдөр нь маш халуун байсны дээр замын хажууд сүүдэрлэх мод шугуй огт үгүй байжээ.

Өвгөнийг тэгж явж байтал нэг хүн сайхан үнээ тууж явав. Өвгөн үнээг хараад "Энэ сайн сүүтэй үнээ юм шиг байна мориороо солих юмсан" гэж бодоод,
- Хүүе, тэр үнээ туусан хүн гуай! Хоёулаа наймаа хийе, морь үнээнээс үнэтэй боловч надад үнээ хэрэгтэй байна. "Арилжвал арилжъя" гэхэд үнээтэй хүн "Тэгье, тэгье" гэв. Үнээг мориороо арилжиж авсанд өвгөн хэргээ бүтээлээ гээд гэртээ харьж болох байсан боловч нэгэнт зах зээлийн газар очъё гэж зориглосон учраас юутай ч гэсэн зах орж үзье гээд үнээгээ хөтлөн цааш алхтал нэг хонь хөтөлсөн хүн явж байв.

Түүнийг гүйцэн очвол хонь нь үс сахлаг тарган сайн хонь байжээ. Өвгөн тэр хонийг үзээд "Ийм нэг сайн хоньтой болох юм сан. Манай тэр сувгийн хажуу дахь нугын өвс ч тэжээлд нь элбэг хүрнэ дээ. Өвөл болохоор гэртээ оруулсан ч болно. Манайх шиг айлд үнээнээс хонь нь ч дээр юм шиг. Арилжина байгаа" гэж бодоод хонины эзэнтэй хэлэлцэж наймаа тохироод хонио хөтлөн цааш явав.

Тэгтэл нэг галуу сугавчилсан хүн тааралдахад өвгөн яасан тарган галуу вэ? Өөх, өд нь яасан их бол? Манай тэр усны хажууд аргамжихад ч бахтай амьтан юм санж дээ. Манай эмгэн нэг галуутай болох юм сан гэдэг. Хэрэв энэ галууг авбал хоолныхоо шавхрууг ч дэмий хаяхгүй болно гэж бодоод,
- Хүүе, галуутай хүн гуай. Арилжаа хийх үү? Би чамд энэ хонио өгөөд оронд нь галууг чинь авъя
гэв. Нөгөө галуутай хүн ч хариуд нь,
- Тэгвэл даруй арилжъя гэснээр өвгөн галуутай болжээ.
Хотод ойртсон тул замаар явах хүмүүс улам олшров. Замын хажууд нэг оодон сүүлтэй тахиаг хөлнөөс нь уясан харагдав. Тэр тахиа нүдээ анивчуулан газарт байгаа хоол тоншино. Байдал нь маш цатгалан, тэнүүн. Өвгөн тахиаг үзээд энэ юутай сайхан тахиа билээ. Ийм тахиаг ер үзсэнгүй. Манай айлын тахианаас лав дээр бололтой. Үүнийг авъя, тахиа бол хэзээ ч идэх юмаа өөрөө олж чаддаг амьтан. Галуугаараа арилжваас алдахгүй болов уу гэж бодоод,
- Арилжаа хийх үү? гэж тахианы эзнээс асуув.
- Тэгье тэгье гэж тахианы эзэн дуртайяа хариулав.
Өвгөн галуугаа тахиагаар арилжаад хот орох замдаа нилээд наймаа хийж халуунд их ч эцэж ядаж өлсөж цангасан тул гуанз орж хоол идэхээр болов. Ингээд өвгөнийг гуанз руу орж явтал нь гуанзны эзэн хүн туламтай юм барьж гарахаар явж байгаад босгон дээр өвгөнтэй мөргөлджээ. Өвгөн,
- Чиний наадах чинь юу юм бэ? гэж асуувал гуанзны хүн,
- Гахай тэжээх зориулалттай ялзарсан алим нэгэн тулам байгаа юм гэв.
Өвгөн "Ай юутай сайн хэрэг вэ. Миний хөгшин үзээсэй. Ноднин жил манай саравчны хажуугийн алимны хөгшин модонд цорын ганц алим ургасан байсныг эмгэн минь үзээд их сайхан юм гэж хэлж байсан. Одоо үүнийг авч очоод үзүүлбэл яах бол" гэсэнд гуанзны хүн,
- Та энэ туламтай алимыг аваад хариуд нь надад юу өгөх юм бэ? гэхэд өвгөн,
- Энэ тахиагаа өгье гэжээ.
Тахиагаа өгч туламтай ялзарсан алимыг аваад гуанзны лангуу руу очихдоо туламтайгаа зуух түшүүлэн тавив. Зууханд гал түлснийг өвгөн мэдсэнгүй. Галласан зууханд халсан жимснүүд нь час часхийн дуугарч хайрагдаж эхэлжээ. Гэтэл тэр гуанзанд бас хоёр англи хүн сууж байжээ. Тэр хоёр зуухны хажууд час час гэсэн сонин чимээ гарахыг бас сонссон байна. Тэр бол туламтай алим нь халуун зууханд жигнэгдсэнээс гарсан дуу байж. Хоёр англи хүн энэ юу болов гэж очоод учрыг нь өвгөнөөс мэдэв.

Өвгөнийг морио үнээгээр арилжиж, үнээгээ хониор, хонио галуугаар арилжиж яван явсаар ялзарсан алим болгосныг мэдээд "Өвгөн чи гэртээ буцвал хэцүүднэ байх даа. Эмгэн чинь үүнийг яавч зүгээр өнгөрүүлэхгүй" гэсэнд өвгөн өгүүлрүүн,
- Эмгэн маань намайг яах ч үгүй. Өвгөн юу хийсэн ч цөм сайн гээд үнсэх биз гэв. Англи эрс яасан ч тийм юм болохгүй гэж өвгөнтэй мэтгэлцээд зуун янчаанаар мөрий тавъя гэсэнд өвгөн саналыг нь хүлээж аваад тэр хоёр англитай гурвуул ялзарсан алим жимсээ гуанзны хүний тэргэнд ачиж гэртээ хамт хүрч очив.
- Эмгэн минь сайн байна уу? гэв.
- Сайн байна гэхэд өвгөн,
- Арилжаа наймаа хийгээд ирлээ гэжээ. Тэгтэл эмгэн,
- Тэгэлгүй яах вэ, чи минь наймааны эзэн шүү дээ гээд өвгөнийг тэврэв.
- Би морио үнээгээр арилжсан гэж өвгөн хэлэв. Эмгэн,
- Юутай сайн, юутай сайн. Одоо бид сүүтэй цай, цагаан идээ, бяслагтай байх болно. Юутай сайн арилжаа вэ гэтэл өвгөн нь өгүүлрүүн,
- Тэр үнээгээ би хониор арилжсан гэсэнд эмгэн бас л,
- Сайн, сайн. Чи яасан цэцэн хүн бэ? Манай энд ургах ногоо хонинд элбэг хүрнэ шүү. Одоо бид хонины сүүтэй, хонины бяслагтай, бас ноосон цамцтай, ноосон оймстой болох нь. Үхрээс юуны ноос гарах билээ. Ай юутай цэцэн өвгөн бэ чи гэхэд,
- Тэр хонио би галуугаар арилжсан гэв. Тэгэхэд эмгэн,
- Тэгвэл бид сайн өдөр идэх галуутай болж дээ. Чи миний сэтгэлийг ямагт баясгаж байдаг юутай сайн өвгөн бэ? Ийм сайхан санааг яаж олов. Галууг аргамжвал болно. Бас өвөл болтол их таргална биз ээ гэхэд,
- Галуугаа би тахиагаар арилжчихсан гэв. Эмгэн бас л баярлан өгүүлрүүн,
- Тахиагаар арилжлаа гэв үү. Юутай сайн наймаа вэ? Тахиа өндөглөнө, өндгөө дарвал хашаа дүүрэн тахиатай болно. Энэ бол миний туйлын хүсэл шүү дээ гэхэд өвгөн бас л хэлэв.
- Тэр тахиагаа би бас арилжиж нэг тулам ялзарсан алим жимс болгосон гэсэнд,
- Юун сайн хэрэг вэ, би чамайгаа үнсье. Чи юутай сайн хүн бэ? гээд цааш өгүүлрүү,
- Надад бас хэлэх үг байна. Чиний явсан хойно чамд гогодтой, өндөгтэй сайн хоол хийж өгсүгэй гэж бодоод хоол хийтэл гогод дутав. Айлд гогод байгааг мэдээд гуйсан боловч тэр айлын эм харамч эм байж. "Юун гогод вэ? Манайд гогод байхгүй. Гогод байтугай, ялзарсан алим ч манайд байхгүй гээд надад гогод өгсөнгүй. Гэтэл одоо бид ялзарсан алимтай болов. Гэтэл чи минь бүр тулмаар нь аваад ирж. Яасан сайн хэрэг вэ" гээд өвгөнөө үнсэв. Англи эрс өгүүлрүүн,
- Энэ бас таатай хэрэг ээ. Улам доройтох тусмаа л улам баярлах юм. Ийм зүйлд мөнгө төлж мөрийгөө алдахад гомдох зүйл алга гээд мөрийцсөн янчаанаа тоо ёсоор нь өвгөнд өгөв. Өвгөн юу хийвч цөм сайн гэж энэ дээ.