Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Зарим нь үүнийг байсан, харин зарим нь байгаагүй гэж хэлэх байх, гэхдээ хорвоо дээр зальтай хэрцгий хаан амьдарч байсан гэдэг нь үнэн юм шүү. Тэр амьдралдаа хэнтэй ч сайнаар харьцаж байгаагүй аж. Түүнд өрөвдөж хайрласан хүн байсангүй, энхрийлэн хайрладаг нохой ч байгаагүй аж. Балчир хүүхдээс авахуулаад настан буурлууд хүртэл бүгд л хаанаас айдаг байлаа. Тэр өөрөө ганцхан зүйлээс л айдаг нь хөгшрөлт байв. Хаан бүтэн өдрөөр өрөөндөө суун өөрийгөө ... толинд хардаг байлаа. Үсээ бууралтасан байвал түүнийгээ будчихдаг байв. Үрчлээ олж харах юм бол гараараа тэнийлгэнэ. "Би хөгширч болохгүй" гэж хаан бодож байлаа.
Одоо бүгд надаас айж байгаа, миний өөдөөс хэн ч сөрж чадахгүй байна. Хэрвээ хөгшрөөд чадалгүй болчих юм бол ард түмэн шууд л миний үгэнд орохоо болино. Тэгэхээр би тэднийг яаж захирах билээ?
Тэгээд хаан хөгшрөлтийн тухай хэзээ ч санахгүй байхын тул бүх өвгөчүүлийг алахыг тушаажээ. Хүний толгой дөнгөж бууралтаж эхлэх л юм бол, тэр хүний төгсгөл ирдэг байлаа. Сэлэм, сүхээр зэвсэглэсэн хааны цэргүүд түүнийг барьж аваад, талбай дээр аваачиж толгойг нь тас цавчдаг байв.
Улсын өнцөг булан бүрээс эмэгтэйчүүд болон хүүхдүүд хаан дээр ирцгээн, түүнд баялаг бэлэг өргөн барьж, гашуун нулимс урсган байж эцгүүдээ болон нөхрүүдээ өршөөхийг хаанаас наминчлан гуйх болжээ. Хаан өдөр болгон тэдний гомдлыг сонсохоос залхсан байлаа. Тэр зараачдаа дуудан, бүх хот тосгодоор, бүх зам талбайгаар явж, хаан агуу өгөөмөр зан гаргаж байгааг зарла гэж тушаалаа. Зараачид мориндоо мордон ийш тийшээ явцгаалаа. Бүх зам гудамжуудаар, талбайгаар явцгааж бүрээгээ үлээн чангаар зарла:
- Бүгд сонсоцгоо! Хаан та нарт ивээлээ хайрлаж байна. Нуурын ёроолоос алтан ваар гарган авсан хүн эцгийнхээ амийг аварна, харин ваарыг шагнал болгон авах болно. Хааны ивээл ийм байна. Ваарыг авч чадахгүй нь эцгээ аварч чадахгүй бас өөрөө толгойгоо алдах болно. Зараачдыг улсын талыг ч туулж амжаагүй байхад зоригт залуус нууран дээр цугларч эхэлжээ.
Нуур эгц ганга эрэгтэй аж. Түүний өндөр эргээс цэвэр тунгалаг усанд маш нарийхан амтай, сийлбэр хээтэй, тахир бариултай алтан ваар тодхон харагдаж байлаа. Ингээд ерэн есөн өдөр өнгөрлөө. Ерэн есөн зоригтон өөрсдийн аз жаргалаар аз туршжээ. Хэрцгий хаан ерэн есөн толгойг цавчсан байлаа. Яагаад гэвэл нуурын ёроолоос ваарыг хэн ч авч чадахгүй байлаа.
Тэр яг л тарнидуулсан юм шиг байв. Дээрээс нь харахад ваар хүн болгонд харагдаж байлаа. Харин усанд орсон хойноо хэн ч түүнийг олж чадахгүй байсан юм. Тэр үед хаант улсад Аскер гэдэг залуу амьдардаг байлаа. Аскер эцэгтээ маш их хайртай, тиймээс эцэг нь хөгширч, нүүрэн дээр нь үрчлээ гарч, үс нь бууралтан саарал өнгөтэй болж байгааг хараад, эцгээ бөглүү хол уулын хавцал руу дагуулан явж, тэнд байшин барин нуужээ.
Өдөр болгон, уулсын цаагуур нар орсны дараа залуу нууцаар хавцал руу явж, эцэгтээ хоол аваачиж өгдөг байв. Тэр эцгийнхээ хажууд суугаад бодлогширов.
- Хүү минь чи юунд санаа зовоо вэ? гэж өвгөн асуулаа. Магадгүй өдөр болгон ийшээ ирэхээс залхаж байна уу?
- Үгүй ээ эцэг минь гэж залуу хариуллаа. Таны эсэн мэнд байгааг харахын тулд би өдөрт гурван удаа энэ уулсыг давахад ч бэлэн байна. Миний сэтгэлд өөр нэг бодол байна. Өдөр ч, шөнө ч, миний толгойноос хааны ваар гарахгүй юм. Хичнээн бодсон ч, эргээс тунгалаг усан дахь ваар маш тод харагддаг, бүр гараа сунгах л бол бариад авчихмаар харагддаг. Харин хэн нэгнийг усанд үсрэн ороход ус шууд булингартан, ваар ёроолд нь шигдэн, хэзээ ч байгаагүй юм шиг алга болдгийг ойлгохгүй юм гэхэд өвгөн хүүгээ дуугүй сонсон бодлогоширов. Эцэст нь өвгөн,
- Хүү минь, надад хэлээч нуурын эрэг дээр, ваар харагдаж байгаа тэр газарт ямар нэгэн мод байна уу?
- Тийм ээ аав аа гэж залуу хэллээ. Эрэг дээр мөчирхөг том мод ургасан байдаг гэхэд өвгөн дахин асуув,
- Тэгвэл чи сайтар сана даа. Тэр модны сүүдэрт тэр ваар харагддаг уу?
- Тиймээ аав аа гэж залуу хэллээ. Модны том сүүдэр усанд тусдаг, тэгээд тэр сүүдэрт нь л ваар байрладаг.
- Тийм бол хүү минь намайг сонс гээд өвгөн хэллээ,
- Тэр модон дээр авирч гар, тэгвэл чи түүний мөчир дундаас хааны ваарыг олох болно. Харин усанд харагдаж байгаа тэр ваар бол зүгээр л түүний ойсон дүрс. Залуу хаан руу сумнаас ч хурдан давхилаа.
- Би толгойгоороо дэнчин тавьж байна гэж тэр хашгирлаа. Өгөөмөр хаантаан би таны ваарыг авчирна аа! Хаан хөхөрлөө:
- Тэгш тоонд хүрэхийн тулд чиний л толгой надад дутаад байна. Би ерэн есөн толгой тасдсан, чинийх зуу дахь нь болох болно.
- Магадгүй тийм байж ч болох юм, үгүй ч байж болох юм гэж залуу хариулав. Гэхдээ энэ удаад таныг тоогоо тэгш болгож чадахгүй гэж би айж байна.
- За яахав азаа турш даа гэж хаан хэлээд зарц нартаа сүхээ улам хурцлахыг тушаажээ. Харин залуу эрэг дээр очоод юу ч бодолгүй шууд эрэг дээр ургаж буй модонд авирч эхэллээ. Эрэг дээр цугларсан хүмүүс гайхан дуу алдацгаав.
- Аллах түүнийг өршөөг! Айснаасаа болоод түүний ухаан самуурсан юм шиг байна! гэж зарим нь хэлж байлаа. Магадгүй тэр модноос ус рүү үсрэх гэж байгаа юм болов уу гэж зарим нь хэлнэ.
Харин залуу тэр үед модны орой дээр авиран гарч, мөчир дундаас нарийхан хоолойтой, сийлбэр хээтэй, тахир бариултай алтан ваарыг оллоо. Гэхдээ ваарыг модон дээр ёроолыг нь дээш харуулан өлгөсөн байв, тийм болохоор тэр ваар хүн болгонд усанд байх ёстойгоороо амсар нь дээшээ харан байгаа юм шиг санагддаг байжээ. Залуу ваарыг модон дээрээс аваад хаанд барьж ирэв.
Хаан гараа алдлан хэлсэн нь,
- Би чамаас ийм ухаан гарна гэж бодсонгүй. Ингэхэд чи өөрөө ваарыг олсон уу гэхэд,
- Үгүй ээ гэж залуу хариулав. Би өөрөө бодож олоогүй. Гэхдээ надад таны энэрэлт харцаас нуусан хөгшин эцэг бий, тэр л хаан таны ваар нуусан аргыг бодож олсон юм. Би зөвхөн түүний зөвлөснөөр хийсэн гэхэл хаан бодлогоширов.
-Хэрвээ нэг өвгөн ерэн есөн залуугийн олж чадаагүйг олж чадаж байгаа бол өвөгчүүл залуусаас илүү ухаантай юм шиг байна гэж тэр хэллээ.
Тэгээд тэр үеэс хойш тэр улсад хэн ч өвгөчүүлд хуруугаа ч хүргэж чадахаа больжээ. Бүгд л тэдний буурал толгой болон ухааныг хүндлэн, хэрвээ хөгшин хүнтэй тааралдах юм бол түүнд зам тавьж өгөн гүнээ мэхийдэг болжээ.