Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Эрт урьд цагт нэгэн тосгонд Клаус нэртэй хоёр хүн амьдарч байжээ. Тэдний нэг нь дөрвөн морьтой, нөгөө нь ганцхан морьтой юмсанжээ. Дөрвөн морьтойг нь их Клаус, ганц морьтойг нь бага Клаус гэнэ. Бага Клаус долоо хоногийн зургаан өдөр ганц мориороо их Клаусын газрыг хагална. Хариуд нь долоо дахь өдөр түүний дөрвөн морийг авч өөрийнхөө талбай дээр ажилладаг байв.
Нэгэн өдөр бага Клаус таван мориор газраа хагалж байлаа. Хүмүүс сүмд мөргөхөөр түүний дэргэдүүр явж өнгөрнө. Бага Клаус таван морио ташуурдан “Ээ хээ, морьд минь давхиад байгаарай!” гээд хөндийгөөр нэг золбоотой нь аргагүй хашхиран байв гэнэ. Үүнийг нь хажуугаар явж байсан их Клаус сонсоод, “Чамд ингэж хэлэх эрх байхгүй, морьдын ганц нь л чинийх шүү дээ” хэмээн газар дэвслэн омогдов гэнэ. Дараагийн удаа бага Клаус мөн л “Морьд минь, зүтгээд байгаарай” хэмээн хашхиран газраа хагалж байхтай их Клаус таарч “Чи яагаад хэлсэн үг авдаггүй юм бэ? Хэрэв чи дахиад миний морьдыг өөрийнхөө гэж хэлэх юм бол би ганц морийг чинь цохиж ална шүү” гэж нүүрээ мэнчийлгэн, нүдээ улайлгаж ирээд уурлаж гэнэ. Бага Клаус, “Тэгэлгүй яахав, их Клаус минь, би дахин тэгж хэлэхгүй” гэж амлажээ.
Тэгтэл хүмүүс хажуугаар нь өнгөрөхдөө: “Сайн уу, бага Клаус аа? Таван мориор газраа хагалаад сайхан байх шив дээ?” гэж хэлэхэд нь баярлаж хөөрсөндөө: “Тийм шүү, миний морьд мөн ч чадалтай шүү” хэмээн бардамнан хэлж орхив гэнэ. Энэ удаа их Клаус уураа барьж дийлсэнгүй гэр рүүгээ гүйн ороод сүх авчирч бага Клаусын морины духан дундуур ганц цохивол морь газарт үхэдхийн унажээ.
Бага Клаус:
- “Ээ! Хайран морийг минь алчихлаа гэж үү? Одоо би яаж амь зуух билээ?” гэж ихэд харуусан уйлжээ.
Ингээд бага Клаус үхсэн мориныхоо арьсыг салхинд тавьж сайтар хатаагаад хатсан ширээ шуудайд хийн хот орж худалдахаар явжээ. Явсаар байгаад гүн ойд төөрчихөв гэнэ. Эргэж буцан мунгинасаар арайхийн замаа олвол аль хэдийн үдэш орой болсон байж гэнэ. Хот ороход дэндүү хол, буцаад явахад бүр хол, хаашаа ч явсан харанхуй шөнө нөмрөх гээд байв.
Гэтэл замын хажууд нэг байшин байхыг олж хараад “Ээ ашгүй, энд хоног төөрүүлье байз” гэж бодон үүдий нь тогшвол гэрийн эзэгтэй хаалгаараа шагайв. Бага Клаус төөрсөн учраа хэлж, гэртээ хонуулахыг гуйвал эзэгтэй: “Би нөхрийнхөө эзгүйд танихгүй хүн хонуулахгүй” гэж хэлээд хамры нь хавчих шахан хаалгаа хаачихжээ.
Бага Клаус байшингийн дэргэдэх сүрлэн дээвэрт амбаар дээр авирч гараад унтахаар хэвтжээ. Эзэгтэй цонхныхоо хөшгийг хаагаагүй байсан тул амбаар дээрээс байшин доторх бүх зүйл илхэн харагдаж байлаа. Ширээн дээр шарсан мах, утсан загас, нарийн боов, хатуу дарс өрөөстэй байх агаад эзэгтэй сүмийн хонхчинг дайлж байв. Бага Клаус “Болдогсон бол энэ хоёртой хамт наргихсан” гэж шүлсээ залгин хэвтэж байтал морин төвөргөөн сонсдон гэрийн эзэн болох тариачин эр ирж явлаа. Эзэгтэй тэвдэн амтат хоолоо пийшин дотор, лонхтой дарснуудыг орон дор тавьж, харин сүмийн хонхчинг авдар дотроо нуухыг бага Клаус нэгд нэгэнгүй харжээ. Амбаар дээрээс бууж очоод төөрсөн учраа хэлвэл тариачин эр гэртээ дагуулан оров гэнэ.
Эзэгтэй тэр хоёрт будаа аягалж өгөхөд гэрийн эзэн ихэд өлссөн тул амтархан идэж гарчээ. Харин бага Клаус пийшин дотор нуусан амтат хоолыг идэх аргыг сүвэгчлэн хөлийнхөө дэргэд тавьсан шуудайтай ширэн дээрээ шархийтэл гишгэжээ. Тэгснээ бөхийн: “Чшш, чимээгүй бай л даа” гэж хэлэв. Гэрийн эзэн ихэд гайхан “Чи хэнтэй яриад байна аа? Наад шуудайд чинь юу байгаа юм бэ? гэж асуувал бага Клаус: “Энэ дотор шидтэн байгаа юм. Тэр бид хоёрыг будаа бүү ид, пийшин доторх мах, загас, нарийн боовыг ид” гэж догосч байна гэв. Ингэж хэлэхийг сонссон эзэгтэй ихэд сандран учраа олохгүй тэвдэж байна гэнэ. Тариачин эр ч гайхаж пийшингийн амыг нээж харвал хэлсэн бүгд байлаа.
Тэр хоёр амттай хоолоо идэж цадахад бага Клаус шуудайтай ширээ дахин шархийлгэн дуугаргавал тариачин эр: “Шидтэн чинь бас юу гэнэ вэ? гэж асуув. Бага Клаус чагнаж буй дүр эсгэснээ “Энэ удаа тэр бидэнд орон дор гурван шил дарс илбэдэн буй болголоо” гэж хэллээ гэхэд нь эзэгтэй бүр тогтож суух газраа олж ядан айжээ. Тариачин эр орон доогуураа шагайн хараад үнэхээр гурван шил дарс байсанд мэл гайхаж, бага Клаусыг шидтэнтэй юм байна гэдэгт үнэхээр итгэжээ.
Тэр хоёр дарс уун нэлээд халамцсаны дараа гэрийн эзэн: “Бага Клаус аа, би чөтгөр гээч юмны тухай сонсож байснаас, харсангүй. Чиний шидтэн надад чөтгөр гэж юу байдгийг үзүүлж чадах уу?” гэж асуув. Бага Клаус авдарт сүмийн хонхчин нуугдсаныг санан: “Миний шидтэн хүссэн бүхнийг минь биелүүлдэг юм. Тийм биз дээе? гэж хэлээд шуудайгаа өшиглөж тонгойн шивнэв. Тэгснээ сонсож буй дүр үзүүлэн толгой дохин: “Авдар дотор чинь чөтгөр хийчихлээ, алдчихав мэдээтэй байгаарай” гэж хэллээ гэв. Энэ удаа эзэгтэй айснаас царай нь цонхийн муужран унав гэнэ. Харин тариачин авдраа нээж харснаа учиргүй сандарч: “Ти.... тий... тийм байна. Энд чөтгөр байна” гэж хэлээд бушуухан тагийг нь буцаан тавьж цоожлов.
“Үгүй ер өө, энэ чөтгөр манай сүмийн хонхчинтой андуурмаар адилхан юм байна шүү” хэмээн ихэд хачирхан гайхаж гэнэ.
Тариачин эр, бага Клаус хоёр шөнөжин дарс уун наргиж хоножээ. Өглөө эрт гэрийн эзэн: “Чи надад шидтэнээ худалдаач. Би уут дүүрэн алтан зоос өгье” гэж шалж гарав. Бага Клаус цааргалах мэт дүр үзүүлснээ дараа нь зөвшөөрч гэнэ. Харин тариачин эр түүнээс авдартай чөтгөрийг авч явахыг гуйжээ. Бага Клаус түүнд шуудайтай ширээ өгч, оронд нь авсан уут дүүрэн алтан зоос, авдартай сүмийн хонхчинг тэргэн дээрээ ачин гэрийн эзэнтэй салах ёс хийжээ.
Тэргээ түрж явсаар нэгэн голд тулж ирээд гүүрэн дээр гарав. Тэгээд сүмийн хонхчинд сонсогдохуйц чанга дуугаар: “Энэ хүнд авдрыг тэргэнд түрж өөрийгөө зовоож байхаар усанд хаяж орхиё” гэж хэлээд нэг булангаас нь өргөж жаахан өндийлгөвөл ихэд айсан сүмийн хонхчин: “Амийг минь өршөө, алтан зоос өгье” гэж хашгирч гарчээ.
Бага Клаус сүмийн хонхчноос бас уут дүүрэн алтан зоос авч, гэртээ харьж ирээд тариачин эрийн өгсөн зоостой хамт тоолж гарав. Тоолоод тоолоод баршгүй их алттай болсон тул жинлэж үзэхээр шийдэн дэнсийг нь гуйлгахаар хүүгээ их Клаусынх руу явуулжээ. Гэтэл их Клаус юу хэмжихийг нь мэдэх гэж дэнсний ёроолд давирхай түрхээд өгч гэнэ. Бага Клаус алтан зоосоо жинлэж хэмжээд дэнсийг буцааж өгвөл ёроолд нь гурван алтан зоос наалдсан байжээ.
Их Клаус, бага Клаусынд хар эрчээрээ харайлган ирээд: “Чи хаанаас ийм их алттай болоов?” гэж шижир алтан зоосуудыг ширтэн шуналтай нь аргагүй асуув. Бага Клаус: “Зах гарч адууны ширээ арилжаад ийм их алттай боллоо” хэмээн түүнийг хуурчээ. Их Клаус ч яаран гэртээ харьж, дөрвөн морио цохиж алаад арьсыг нь өвчин шуудайлж үүрээд хот оржээ. Олон хүн үймсэн, хөл ихтэй зах дээр ирээд “шир аваарай, шир аваарай” хэмээн дуу хадаан хашгирвал гуталчин, элдүүрчин хүмүүс үнийг нь асууж гэнэ. Их Клаус: “Уут дүүрэн алтан зоосоор солино. Хямдхан бол зарахгүй” гэж хэлэхэд хүмүүс “биднийг доромжлов” хэмээн тал талаас нь уурсан балбаж гарчээ. Ичиж балмагдсан их Клаус арайхийн амь зугатан гараад “зальт муу бага Клаусыг заавал цааш нь харуулна даа” хэмээн занаж явав.
Энэ үед бага Клаусын эмэг эх нь нас баржээ. Бага Клаус хөөрхий эмээгээ орон дээрээ хэвтүүлж өглөө болохыг хүлээн өрөөний буланд гашуудан суув гэнэ. Шөнө дундын үед их Клаус сүр сархийн гэрт нь орж ирээд орон дээр хэвтэх эмэг эхийнх нь толгой дундуур сүхээ далайн ганц цохичихоод гараад гүйхэд нь “ намайг алах санаатай байж шүү” хэмээн бага Клаус бодон хоцорчээ.
Маргааш өглөө тэрээ талийгаач эмэг эхээ тэргэн дээр суулган унахааргүй даруулж уяад оршуулахаар авч явав. Замд дэн буудал тааралдахад нь өлсөж байсан тул хоол идэхээр орж гэнэ. Дэн буудлын эзэн хэдий их баян ч, цочмог ууртай нэгэн байлаа. Түүнийг харсан бага Клауст нэг санаа төрж: “Чи гараад тэргэн дээр суугаа эмээд минь аяга халуун цай хүргэж өгөөч. Чангахан хэлээрэй, чих хатуутай юм шүү” гэжээ. Буудлын эзэн аяга цай барин тэрэгний дэргэд очоод: “ Хүү чинь танд аяга цай өгүүллээ” гэж хэлэв. Талийгаач эмгэн юм дуугарсангүйд буудлын эзэн: “Хүүе, та сонсохгүй байна уу, цай авчирлаа гэж байна” хэмээн уцаарлавал эмгэн тоосон шинжгүй харагдав гэнэ. Тэгтэл буудлын эзэн “Хүүш, хөгшин зөнөг минь, хүү чинь цай өгүүлээд байна” гэж чадлаараа хашгираад ч сонсохгүй байсан тул багтартлаа уурлан аягатай цайг нүүр рүү нь цацаад, угзарч, угзарч татан эмгэнийг унагачихав гэнэ. Энэ чимээнээр бага Клаус гарч ирээд түүнийг заамдан авч: “Чи эмээг минь алчихлаа. Духы нь хар, том нүх гарчихсан байна” гэвэл буудлын эзэн ихэд айж чичрэн: “Ка...Ка...Клаус минь, миний буруугаас боллоо. Би чамд алтан зоос өгье, бас эмэг эхийг чинь оршуулахад тусална. Харин энэ тухай хүнд бүү хэлж үзээч” хэмээн гуйж гарчээ.
Ийнхүү бага Клаус эмээгээ оршуулаад дэн буудлын эзний өгсөн алтан зоосыг авч харьжээ. Бас л алтан зоосоо жинлэхээр урьдын адил дэнсийг нь авчруулахаар хүүгээ Их Клаусынх руу явуулжээ. Гэтэл их Клаус “Үхчихсэн байх ёстой хүн чинь юу гэнэ ээ? Ерөөсөө очиж үздэг хэрэг” гэж дэнсээ авч бага Клаусынх руу гүйж очив. Бага Клаусынд ирээд: “Хүүе, чи чинь үхчихээгүй юм уу гэснээ, хаанаас ийм их алтан зоос олоов?” гэж нүдээ бүлтийлгэн асуулаа. Бага Клаус: “Чи намайг биш, харин эмээг минь цохиж алсан шүү дээ. Харин би талийгаач эмээгээ хотод аваачин уут дүүрэн алтан зоосоор худалдчихлаа” хэмээв.
Их Клаус ч гэр рүүгээ яаран буцаж, эмээгээ цохиж алаад тэргэн дээр ачин хот руу явж гэнэ. Зах дээр очоод: “Үхсэн хүн аваарай, уут алтан зоосноос өгнө шүү” гэж хашгиран явахад нь олон хүн түүнийг элэглэн шоолж, “лавтайяа галзуурсан биз” гэлцжээ. Хүмүүс түүнийг тойрон бүчиж: “Наадах чинь тэгээд хэн юм бэ?” гэвэл их Клаус: “Би эмээгээ цохиж алсан юм. Одоо уут дүүрэн алтан зоосоор зарах гэж явна” гэж хариулахад хурсан олноос шоолох нь шоолж, уурлах нь уурлаж гарчээ. Гэтэл олны дундаас нэг хүн: “Эмээгээ хөнөөсөн яргачныг хаанд тушааж дүүжлүүлье” гэж хашгиралдахад хүмүүс түүнийг татаж унаган тал талаас нь балбаж гарчээ.
“Дүүжлүүлье” гэдэг үгийг сонсон Их Клаус сүнсээ зайлтал айж эргэж ч харалгүй зугатав. Бага Клаусыг бодохоос уур нь хүрч, “За яахав энэ удаа заавал чамайг зүйл дуусгана даа” хэмээн ууртай үглэн явжээ.
Тэгээд бага Клаусыг усанд живүүлэхээр шийдэн гэрт нь очиж: “Чи яасан их хүн залилдаг хүн бэ? Чамаас болоод би хайртай дөрвөн морио, бас эмээгээ хөнөөлөө. Адаг сүүлд нь олны элэг доог болж, баахан зодуулж, хэрэгт орох шахав. Яасан ч чамайг өршөөхгүй дээ” гээд бага Клаусыг барьж аван шуудайд хийж үүрээд гол руу алхав.
Замд нь сүм дайралдахад “Хүн хороож нүгэл хийх гэж яваа хойно орж мөргөөд гарья” гэж бодон шуудайтай бага Клаусыг үүдэнд орхиод оржээ. Энэ үеэр нэгэн малчин өвгөн сүмийн үүдээр үхрээ тууж явав гэнэ. Үүнийг анзаарсан бага Клаус: “Би ч их азтай хүн юм аа, цэл залуугаараа диваажинд очих нь ээ” гэж чанга дуугаар хашгирч гэнэ. Өвган хашхирахыг сонсоод: “Би нас дээр гарсан хөгшин хүн. Залуу зандан насандаа буян үйлдэж яваагүй учир тамд унаж юуны магад. Одоо л диваажинд очдог хэрэг” гэж бодоод бага Клаус дээр хүрч очив. “Би диваажинд очихсон” гэхэд бага Клаус: “Та үнэхээр диваажинд очихыг хүсэж байгаа бол намайг гаргаж, шуудайнд ор. Харин би үхрийг чинь хариулж байя” гэжээ. Өвгөн зөвшөөрч бага Клаусыг шуудайнаас гаргаад өөрөө дотор нь орж амыг боолгов.
Их Клаус сүмээс гарч ирээд шуудайг өргөтөл нэлээд хөнгөн болсон санагдсан тул “ Мөргөл үйлдэж нүгэл маань арилаад бяр оржээ” гэж бодон шуудайгаа үүрч явсаар малчин өвгөнийг гол руу шидэж орхив. Тэгээд нуруугаа үүрэн баяртай нь аргагүй харьж явтал замд нь баахан үхэр тууж яваа бага Клаусыг хараад зогтусч нүдэндээ ч итгэсэнгүй. “Энэ чинь юу болж байна аа. Би чамайг саяхан усанд живүүлсэн биш үү? гэвэл бага Клаус: “Тиймээ. Намайг голын ёроолд живж байхад хаанаас ч юм нэг лусын дагина гарч ирээд шуудайны амыг тайлж, амийг минь аварлаа. Тэр хэчнээн сайхан аальтай, юутай үзэсгэлэнт бүсгүй байсан гэж санана.
Надан өгөөмөр сэтгэлээр хандаж үхэр сүрэг бэлэглэсэн нь энэ. Дэргэдүүр минь загас сүлжин сэлээд, дээгүүр жараахай үсчин цовхчоод, өргөн нугаар үхэр сүргээ тууж явахад хичнээн сайхан байсан гэж санана” гэв.
Тэгтэл их Клаус: “Намайг очвол лусын дагина үхэр сүрэг бэлэглэх болов уу?” гэж асуухад нь бага Клаус: “Мэдээж, өгөлгүй яах вэ” гэж хариулжээ. “Тэгвэл чи намайг шуудайд хийж гол руу шидэж орхиоч” гэж их Клаусын гуйхад бага Клаус зөвшөөрч хоёул голын эрэг дээр очив. Их Клаус: “Гай болж, би живэхгүй хөвөөд байж юуны магад, шуудай дотроо нэг том чулуу хийчихье” гэв. Бага Клаус түүнийг том чулуутай хамт шуудайд хийн амы нь боож голд хаяад: “Чи хэзээ ч усны ёроолоос үхэр сүрэг олохгүй биз ээ” хэмээн хөгжилтэйеэ хэлээд үхрээ туун гэрийн зүг оджээ.
Ийнхүү авхаалжит сэргэлэн бага Клаус санаа муут их Клаусаас үүрд салан аз жаргалтай, амар жимэр амьдран суужээ.