Үлгэр... зөвхөн үлгэр...

Эрт урьдын цагт хойд зүгийн уулсын энгэр дээр эрслэн бамбартайгаа хамт амьдардаг байжээ. Нэг удаа эрслэн идэш хайж яваад үхэр сүрэгтэй таарч гэнэ. Эрслэнгийн гишгэдэл их аяархан ч гэсэн түүнийг үнээнүүд илүү сонор тул сонсчихов. Тэд түгшүүрийг мэдрээд, чангаар мөөрөлдөн, сүргээрээ ойн гүн рүү давхиж эхлэв. Зөвхөн ганцхан үнээ л тугалтайгаа зугтаж ...
чадсангүй. Эрслэн гурав үсрээд л үнээг гүйцэн очиж хоолойг нь зуун тасдаад агуй руугаа чирэв. Эрслэн уул, талаар үнээг чирсээр. Харин тугал нь ээжийнхээ үнэрээр эрслэнгийн араас даган явна. Тэгсээр эрслэн үүрэндээ хүрч хооллоод бөх гэгч нь унтчихав. Эрслэнг унтаж байхад бамбар, тугал хоёр бие биенээ харан, зодолдох уу тоглох уу гэдгээ мэдэхгүй байв. Харж харж байснаа бие биедээ ойртон очиж, нэг нэгийгээ үнэрлээд дараа нь тоглож эхлэв. Тэгээд тэд өлсөөд эрслэнгийн хөхийг хамтдаа хөхөж эхэлжээ. Тэр үеэс хойш тугал арслантай хамт төрсөн ах дүү мэт амьдрах болж. Нэгэн өдөр эрслэн ан хийж яваад савраа гэмтээжээ. Тэр гурван хоног үүрнээсээ гарсангүй. Харин дөрөв дэх өдрөө хоёр хүүгээ дуудаад хэлж гэнэ,
- Хүүхдүүд минь, миний үгийг сайн санаж яв. Үргэлж нөхөрсөг амьдарч байгаарай. Дайсныхаа эсрэг үргэлж хамтдаа тулалдаж бай. Дайсныхаа хорт муу үгэнд битгий итгэж байгаарай гэж хэлээд нас баржээ. Хэдэн жилийн дараа бамбар арслан болж харин тугал бух болов. Гэхдээ тэд урьдын адил ах дүүс шиг амьдарсаар байлаа. Өдөр нь арслан ой талаар яван ан хийж, харин бух уулын нугад бэлчдэг байв. Орой нь тэд усан сангийн хажууд уулзаад, хамтдаа хүйтэн ус уун, тоглож амардаг байлаа.
Амьдтын хэн нь ч тэдний эсрэг сөрж чаддаггүй байв. Хэрвээ арсланд хүрэх юм бол бухнаас мултрахгүй, харин бухад хүрэх юм бол арслангаас аврагдахгүй гэдгийг бүгд мэддэг байлаа. Арслан хүчтэй, бух ч бас эр зоригтой байв. Тэд хамтдаа бүгдээс хүчтэй, бүгдээс зоригтой байлаа. Тэдний энэ нөхөрлөл үнэгэнд таалагддаггүй байв. “Ямар ч аврал алга даа" гэж үнэг бодож байв. "Арслан энэ бухтай нөхөрлөснөөс хойш хэнтэй ч нөхөрлөхийг хүсэхгүй байна. Харин өмнө нь би арслангийн ангаас ихээхэн зүйл хүртэж цатгалан явдаг байсан билээ. Надад арслангийн хувь хэрэггүй ээ, надад миний үнэгний бяцхан хувь л хангалттай. Одоо бол арслан намайг ор тас мартаж, надад юу ч үлдээхээ больжээ” гээд үнэг арсланг бухтай муудалцуулахаар шийдэв.
Тэр нэг удаа арсланг амжилттай ан хийснийх нь дараа отож байгаад түүн дээр чимээгүйхэн хүрч ирэв. Цатгалан сэтгэл хангалуун арслан наранд ээн хэвтэж байв. Хажууд нь идэж дуусгаагүй зээрийн үлдэгдэл хэвтэнэ. “Одоо хамгийн тохиромжтой үе байна” гэж үнэг бодоод ургасны цаанаас гарч ирэв. Сүүлээ хавчин, чихээ унжуулаад мах руу ер харахгүй байлаа.
- Үнэг ээ чи яачихаа вэ? гэж арслан түүнээс асуув.
- Чи яагаад ийм гунигтай байгаа юм бэ? Май жаахан мах идчих, энэ чамайг тайтгаруулах болно.
- Өө намайг юу ч тайтгаруулж чадахгүй ээ гэж үнэг гунигтай хэллээ. Би чамайг хичнээн их аюулд байдгийг мэдсэнээс хойш их хачин болчихоод, юм ч идэж ууж чадахгүй байгаа. Чи ямар аймшигтай дайсантай гэдгээ мэдэхгүй юм даа. Би л чамд санаа тавихгүй юм бол, өнчин чиний төлөө хэн санаа тавих юм бэ? Ямар ч байсан би чиний авга эгч чинь шүү дээ.
- Тийм гэж үү? гэж арслан гайхлаа. Гэхдээ чи ямар ч байсан андуурч байна. Надад ямар ч дайсан байхгүй. Май мах идчих, би чамайг өнөөдөр дайлж байна, тэгээд дэмий юманд битгий санаа зов оо гэхэд үнэг,
- Хэрвээ чи хайртай авга эгчийнхээ үгэнд орохгүй юм бол дараа нь гашуунаар харамсах болно шүү. Гэхдээ тэр үед хожимдсон байх болно гэв. - Тийм бол миний дайсан хэн гэдгийг хэл л дээ? гэж арслан архирлаа.
- Эндхийн бух гэж үнэг хэлэв. Түүний ярьж байхыг би өөрөө сонссон. Хөгшин эрслэн миний ээжийг алсан, харин одоо би арсланг ална гэж ярьж байна лээ.
- Ийм зүйл байх боломжгүй! Бух бид хоёр хамгийн шилдэг найзууд гэж арсланг эргэлзэхэд үнэг, - Найз гэдэг чинь юуг ч нотлохгүй шүү дээ гэж үнэг хэллээ. Найз нараас илүү аймшигтай дайсан гэж байдаггүй юм. Чи их залуу болохоор амьдрал мэдэхгүй байна. Чиний ээж түүний ээжийг идсэнийг бух хэзээ ч уучлахгүй гэв.
- Үнэг ээ, чамайг үнэхээр надад хайртай авга эгч гэдгийг би мэднэ ээ гэж арслан хэллээ. Гэхдээ чи надад бух намайг хэзээ алах гэж байгааг хэлж чадах уу? гэхэд үнэг,
- Бух өглөө эрт босоод эврээрээ газар сэндчин мөөрч, хүзүүгээ сунган сүүлээ савчсан тэр өдөр болно. Чи түүний ингэж байгааг харвал, намайг алахыг хүсэж байгаагын дохио гэж ойлгоорой гэв. - За. Би сэрэмжтэй байх болно гэж арсланг хэлэхэд "Ажлын тал нь бүтлээ" гэж үнэг дотроо бодоод бух руу явлаа. Тэр түүнийг уулын урд энгэрээс олов. Цадталаа идсэн бух нугад унтаж байлаа. Үнэг түүн дээр чанга уйлан, чихээ дэлдийлгэн, сүүлээрээ газар цохилон очив.
- Үнэг ээ чамд юу тохиолдоо вэ? Чи яагаад ингэтлээ их гашуудаад байгаа юм бэ? гэж бух асуухад үнэг,
- Хөөрхий өнчин чамд ямар аюул заналхийлж байгааг би мэдэж байгаа юм чинь яаж зүгээр байж чадах билээ? Ямар ч байсан би чамд гадны хүн биш, чиний авга эгч чинь шүү дээ. - Тийм гэж үү? гэж бух гайхаад Гэхдээ чи андуурч байна. Надад дайсан байхгүйгэв. Үнэг,
- Энэ уулын ард арслан амьдардаг. Тэр чиний найз юм шиг дүр эсгэдэг боловч үнэн хэрэгтээ бол тэр чиний хамгийн заналт дайсан. Тэр ингэж хэлж байхыг би өөрөө сонссон. Миний ээж энэ бухын ээжийг идсэн. Одоо би өөрөө түүнийг иднэ гэж байсан гэж үнэг хэллээ,
- За боль доо! гэж бух мөөрлөө. Арслан бид хоёр төрсөн ах дүү шиг байдаг. Тэр миний талаар хэзээ ч ингэж хэлэхгүй!
- Чи надад итгэхгүй байж болно. Гэхдээ чи дараа нь харамсах болно доо гэж үнэгийг хэлэхэд бух “Хэрвээ үнэг үнэн хэлж байгаа бол яахав? Ямар ч байсан энэ чинь миний авга эгч шүү дээ" гэж бодоод,
- Үнэг ээ чи тэгвэл хэл л дээ. Арслан намайг хэзээ алах гэж байгаа юм бэ? гэхэд,
- Тэрнийг өглөө босож суниан, дэлээ сэгсрэн, хумсаараа газар маажиж байгааг харах юм бол тэр чам руу дайрч идэхийг хүсэж байна гэдгийг мэдэж ав.
- За би сэрэмжтэй байх болноо гэж бух хэллээ. Орой нь арслан бух хоёр ердийнх шигээ усан сангийн хажууд уулзав. Гэвч аль аль нь үнэгтэй тааралдсанаа хэлсэнгүй. Маргааш өглөө нь бух арслан хоёр нар мандахад сэрлээ.
Арслан үүрнээсээ гараад зуршил ёсоороо нойроо хөөн суниаж, дэлээ сэгсрээд, хумсаа ирлэхээр савраараа газар ухлаа. Харин бух ердийнх шигээ эврээрээ газар ухан, нуруун дээрээ суусан ялаануудыг сүүлээрээ хөөв. Харин дараа нь хүзүүгээ сунгаад арслантай мэндлэн чанга мөөрөв.
Гэвч арслан бухны хийж байгаа үйлдлийг, харин бух арслангийн хийж байгааг харчихаад аль аль нь уурандаа автлаа. Арслан нэг л үсрэн бух руу дайрч түүний хоолойг тасдчихав. Гэвч бух цусаа урсган байж түүнийг нуруун дээрээсээ унагаад хамаг хүчээрээ түүнд эврээ зоожээ. Тэгээд арслан, бух хоёр шууд үхэтхийн уналаа. Харин үнэг хүрч ирээд тэднийг хараад инээмсэглэв.
Би эднийг ийм авхаалжтай залиллаа шүү! Би арслан бух хоёрыг айлгасан. Тэд бие биенээсээ айж харин одоо бол би аль алийг нь иднэ дээ! гээд хоол руугаа дайрлаа.

Цааш нь...

Нэг тосгоны дөрвөн хүн хотын зах руу явжээ. Тэд хэрэгтэй бүхнээ аваад буцах замдаа гарч гэнэ. Гурав нь өмнө, харин дөрөв дэх нь ард нь хоцрон явж байлаа. Тэр нь тосгоны хамгийн ядуу нь юмсанжээ. Тиймээс түүнд ачааны хамгийн хүнд нь болох гар тээрмийн чулуунууд оногджээ. Замд тэдэнтэй тосгоных нь нэгэн тариачин тааралдав. Урд явж байсан гурав нь зогсоод,
- Найз минь биднийг хот руу явах хооронд бидний гэр оронд ямар нэгэн гай тохиолдоогүй биз дээ? гэж асуухад ...
- Та нарт бол ямар ч муу зүйл тохиолдоогүй ээ гэж нутгийн эр тэдэнд хэлэв. Харин тэр чулуу үүрээд явж байгаа эрд үнэхээр гай тохиолдсон, түүний луус нь үхчихсэн гэхэд нэг тариачин нь хэлж гэнэ,
- Одоо энэ тухай түүнд хэлэх хэрэггүй. Тэртэй тэргүй түүнд одоо ч хэцүү байгаа.
- Чиний зөв өө. Тэр гэртээ очоод л энэ муу мэдээг дуулаг гэж нөгөө нэг нь хэллээ. Харин гурав дахь нь дуугарсангүй. Энэ гурав дахь эр агуу чалчаа хүн юмсанж. Түүнд юу ч хэлсэн, тэр шууд л ярьчихдаг аж. Нөгөө хоёр нь түүнд,
- Сайн сонс. Хэрвээ ам алдах л юм бол, бид чамайг зодохоос гадна бас тээрмийн чулууг үрүүлнэ шүү гэхэд,
- Үгүй ээ, би юу ч хэлэхгүй! Нэг ч үг алдахгүй байхыг минь хараарай! Амаа ч нээхгүй ээ! гэж чалчаа эр хэлэв. Тэднийг зогсоод ярилцаж байхад чулуугаа үүрсэн ядуу эр хүрч ирлээ. Тэгээд тэд цаашаа хамтдаа алхаж эхлэв. Чалчаа эр ярьж ч чадахгүй ихэд зовж байна гэнэ. Хүч чадалгүй болжээ. Түүнд дуугүй байх хичнээн хэцүү байсан гээч! Тэр зуун алхам яваад л тэсэлгүй хэлээ дуранд нь сул тавьжээ. Ядуу эр өөрт тохиолдсон гайг мэдээд толгойгоо улам доош нь гудайлгав. Тэрээр сэтгэлээр ихэд унасан харагдана. Харин нөхөд нь чалчаа руу дайрлаа,
- Чи тохиролцсоноо мартчихсан юм уу? Чи бидэнд юу гэж амалснаа санахгүй байна уу? Чамтай юу ч ярих вэ дээ! Тэнэг хүнд зөвөлнө гэдэг бясааг хэмжсэнтэй адилхан юм байна! Бас ашигтай ч юм байна! Харин бид хэлсэн үгэндээ хүрнэ ээ гэв. Тэд түүнийг сайтар зодчихоод, дараа нь мөрөн дээр нь тээрмийн чулууг үүрүүлээд тосгонд аваач гэлээ. Чалчаа эр маргасангүй. Тэр чулуун тээрмийг чирэн явахдаа инээмсэглэж байлаа.
- Энэ хүнд юм гэж үү дээ! Хүний нууцыг хэлнийхээ үзүүрт барина л гэдэг л хавьгүй хэцүү юм байна! Тийм учраас л чалчаа хүмүүсийн талаар ингэж хэлдэг аж. Хоосон үгтэй хүмүүст хэлсэн үгэндээ хүрэхээс чулуун тээрэм үүрэх нь илүү амархан байдаг ажээ.

Цааш нь...

Эртээ урьдын цагт өвгөн эмгэн хоёр амьдардаг байжээ. Өвгөн нь ажилсаг ухаалаг харин эмгэн нь хэлээ шүднийхээ цаана байлгаж чаддаггүй юмсанжээ. Эмгэн нөхрөөсөө юу олж мэднэ, түүнийг нь тосгон тэр чигээрээ мэддэг байлаа. Гэхдээ эмгэн зөвхөн үнэнийг хэлэхгүй, бүр баахан худлаа үгээр хачирлан ярьдаг аж. Нэг удаа өвгөн ой руу модонд явлаа. Явж байгаад нэг газар гишгэтэл тэнд нь цөмөрчихөж гэнэ. “Энэ юу вэ? гэж өвгөн бодов. Харъя байз” өвгөн мөчир хугалан аваад ухтал алтаар дүүрэн тогоо гарч ирэв. “Ямар их аз вэ! Одоо ч хангалуун сайхан амьдрах цаг ирлээ дээ" ...гэж баярлав. "Гэхдээ алтаа гэртээ хэрхэн аваачих билээ? Чалчаа эхнэрээсээ нуух аргагүй шүү дээ! Тэр хорвоогоор нэг тараачихна. Бүр гай ч дагуулан авчирч магадгүй”. Өвгөн бодож бодож, тогоог газарт буцаагаад булчихав. Маргааш өглөө нь тэр маш олон бин, амьд туулай бас амьд цурхай загас эмгэнээсээ нууж аваад ой руу явжээ. Өвгөн ойгоор явахдаа модны мөчирнүүдэд бингээ өлгөж байлаа. Том нарсны бүр орой дээр цурхай загасаа тавьчихав. Харин туулайг торонд хийгээд голын усанд тавилаа. Тэгээд гэртээ эргэн ирээд,
- Эхнээр, бидэнд аз таарлаа шүү. Гэхдээ чамд хэлж болохгүй байх аа. Чи бүгдэд тараачих биз гэхэд эмгэн,
- Өвгөөн хэл л дээ. Би хэнд ч хэлэхгүй. Үнэн шүү гэв. Өвгөн,
- За яахав би хэлье. Би ойгоос тогоо дүүрэн алт олсон.
- Бурхан минь! Хурдхан шиг очоод гэртээ авчирья гэж эмгэнийг адгахад өвгөн,
- Харин хөгшөөн, хэнд ч хэлж болохгүй шүү гэдгийг чи санаж яваарай, үгүй бол бид гайд унах болно гэлээ. Өвгөн эмгэнээ дагуулан ой руу явав. Эмгэн модон дээрх бингүүдийг хараад хэлж гэнэ,
- Бурхан минь хараач, мөчир дээр бин ургаж гэхэд өвгөн тайвнаар,
- Юундаа гайхсан юм бэ? Шөнөөр үүгээр бинтэй үүл өнгөрсөнийг харахгүй байна уу? Тэгээд л бингээр бороо орж гэхэд эмгэн гайхсан ч дуугүй өнгөрчээ. Тэгээд тэд цаашаа явав. Явж явж эмгэн модон дээр байх цурхай загасыг олж хараад байрандаа хөшчихөж гэнэ.
- Өвгөөн, өвгөөн! гэж эмгэн шивнэхэд өвгөн,
- Чи юу хараа вэ? Алив эмгээн, хурдхан явцгаая гэж.
- Өвгөөн, чи харахгүй байна уу? Хараач цурхай загас модон дээр ургачихсан байна!
- Тийм үү? Байзаарай, би авирч гараад түүнийг аваад ирье. Оройн хоолондоо шарж иднээ гээд өвгөн модон дээр авирч гараад цурхай загасыг авлаа. Тэгээд цааш явсаар байгаад гол дээр хүрч ирээд өвгөн хэлж,
- Алив эмгээн, тороо шалгацгаая гээд тороо харснаа эхнэрээ дуудав,
- Эмгээн хараач, торонд туулай орчихсон байна. Эмгэнийг,
- Ёстой шидтэй юм аа, туулайнууд усанд сэлж эхэлсэн байна шүү! гэхэд өвгөн,
- Сайн л биз дээ. Баярын хоолонд тохирох юм байна. Өвгөн туулайг аваад цааш явж нөгөө газраа дагуулан хүрч ирцгээв. Тэд алттай тогоогоо гаргаж аваад гэр рүүгээ үүрэн явлаа. Тэгэхэд орой болж харанхуй болсон байв. Хаа нэгтэйгээс үхэр сүрэг гэр рүүгээ мөөрөлдөн дөхөх аж. – Өвгөөн, өвгөөн энэ үхэр мөөрч байна уу даа гэж эмгэн хэлэхэд,
- Юуны чинь үхэр гэж! Манай ноёныг чөтгөрүүд зодож байхад гэж өвгөн хэлээд цааш явцгаав. Эмгэн дахин хэлж гэнэ,
- Өвгөөн, хөөе, өвгөөн! Бух мөөрөөд байна уу даа.
- Ямар юмны чинь бух вэ? Чөтгөрүүд манай ноёноор ус зөөлгөж байна гэжээ. Хоёр хөгшин гэртээ эргэж ирээд алтаа нуумагц л, эмгэн тэсгэлгүй хөршүүдийхээрээ гүйн шивнэж, энд нэг ярьж харин тэнд бол бүр ч нэмж цуурч гэнэ. Өвгөний алтны талаарх цуурхал хөршөөс хөрш рүү, тэднээс цаашлан тосгон даяар тархлаа. Энэ цуурхал ноёнд ч бас хүрсэн байна. Ноён хүмүүсийг дуудаад өвгөнийх рүү явав. Гэрийн гадаа ирээд ноён хашгирав,
- Чи муу дээрэмчин, миний газраас тогоо дүүрэн алт олчихоод надад мэдэгдээгүй юм уу?! Одоохон алтыг гаргаад ир гэв. Харин өвгөн тийм их хүч хөдөлмөр дэмий зарцуулаагүй ажээ.
- Өршөөгөөрэй, эцэг ноёнтоон. Би юу ч мэдэхгүй, юу ч хараагүй. Ямар ч алт олоогүй. Энэ миний хөгшин л дэмий чалчиж байгаа биз гэхэд эмгэн,
- Би яагаад дэмий чалчсан гэж? чарлан өвгөн рүү дайрлаа. Харин ноён өвгөн рүү бүр ширүүнээр дайрч гэнэ.
 - Алтаа өгөхгүй бол чи л муугаа үзнэ шүү. Ингэхэд би түүнийг чинь хаанаас авах юм бэ? гэхэд өвгөн,
- Эцэг ноёнтоон, бүх талаас нь бодож үзэн манай эмгэнийг сайтар асуун байцаах нь зөв болов уу гэхэд ноён,
- За алив, эмгэн чи надад хаанаас бас хэзээ алт олсоноо сайтар ойлгомжтойгоор хэлээдэх гэж гэнэ. Эмгэн,
- За ноёнтоон. Өчигдар бид ойгоор явж байтал бингийн үүлнээс бин орсон байлаа. Бүх модны мөчир дээр бин дүүжлээстэй байсан.
- Боль доо, чи худлаа хэлж байна! гэж ноён үгийг нь таслав.
- Үгүй ээ, эцэг ноёнтон минь үнэн. Бурханаар андгайлая. Дараа нь цурхай загас ургасан модонд хүрсэн гэж гэнэ. Тэгэхэд нь өвгөн,
- Хараач эцэг ноёнтоон, эмгэн маань бүр галзуурчихаж гэв. Эмгэн,
- Намайг галзуурчихсан гэнээ! Бүр орой дээр нь цурхай загас ургаж байсан! Харин дараа нь ноёнтоон бид гол руу эргэсэн. Тэнд торноосоо туулай гаргаж авсан.
- Дуугаа тат муу боол чи! Цурхай загас модноос ургаж, туулай торонд баригдана гэж хаана байдаг юм бэ?! гэж ноёныг бухимдахад өвгөн,
- Ноёнтоон, манай эмгэн чинь ийм л тэнэг хүн шүү дээ гэхэд эмгэн өөрийнхөөрөө зүтгэн,
- Байзаарай, хүлээж бай. Тэгээд бид  тэр голын хажуугаас алттай тогоог олсон юм. Ухаж аваад чөтгөрүүд таныг зодож байх тэр үеэр л гэртээ авчирсан.
- Юу гэнээ –э-э-э?!
- Тийм ээ ноёнтоон, чөтгөрүүд танаар ус зөөлгөж байх тэр үед.
- Өвгөөн, танай эмгэн чинь үнэхээр ухаан солиотой юм байна! гэж ноён уурлан хэлэв. Тэгээд ноён нулимаад яваад өглөө гэнэ. Харин өвгөнд алт нь үлджээ. Харин дараа нь тосгон даяар өвгөнийг эмгэнээ дуугуй байж сургасан гэж ярьцгаадаг болсон юмсанжээ.

Цааш нь...

Эртээ урьдын цагт энэ хорвоо дээр нэгэн төмрийн дархан эхнэр хүүгийн хамт амьдардаг байжээ. Ганц хүү нь хорвоод хосгүй залхуу юмсанжээ. Хүү нь хорин нас хүрсэн боловч өөрийнхөө хүч хөдөлмөрөөр сохор зоос ч олж үзээгүй аж. Тэр их хүчтэй, эрүүл чийрэг биетэй ч, идэж уун, унтаж хэвтэхээс өөрийг мэддэггүй эцэ эхээрээ тэжээлгэн амьдардаг байв. Түүний эцэг нь хөгширч, лантуугаа ч өргөж даахаа больжээ. Өвгөн хэвтэрт орж үхэл нь ойрхон ирсэн гэдгийг мэдэрч байв. Тэгээд өвгөн хүүгээ дуудаад... хэлсэн нь
- Хэнийг дуурайхаараа чи ийм залхуу болоод төрсөнийг би мэдэхгүй юм. Би бүх насаараа ажил хөдөлмөртэй нөхөрлөн, өөрийнхөө гараар бүх хөрөнгөө олсон. Харин чи нэг рубль ч олж чадахгүй юм.
- Нэг рубль олно гэдэг тийм ч хэцүү хэрэг биш ээ гэж хүү нь хэлжээ. Эцэг нь,
- Тийм бол яваад олоод ир. Чи нэг рубль олж ирж чадвал бүх эд хөрөнгө чинийх болох болно. Хэрвээ чадахгүй бол зэвэрсэн хадаас ч чамд өвлүүлэхгүй гэж гэнэ. Залуу өв залгамжлан авахыг хүсэж байсан ч ажил хийнэ гэхээс залхуу нь хүрээд байлаа. Төрсөн цагаасаа хойш сохор зоос ч олж байгаагүй түүнд бүхэл бүтэн рубль олно гэдэг амар хэрэг гэж үү? Эцэгтэйгээ маргах арга ч байсангүй. Эцэг нь юу л гэнэ бүх зүйл түүгээр болдог ажээ. Эцэг нь хэлсэн үгээ өөрчлөх нь зүйрлэвэл яг л чулуун уул хөдөлдөггүйтэй адил билээ. Харин ээж нь их өрөвчхөн сэтгэлтэй хүн байжээ. Ямар ч байсан энэ чинь бидний төрсөн хүү шүү дээ гэж өрөвдөөд түүнд хэлж гэнэ,
- Сонс хүү минь би чамд рубль өгье. Чи явж орой болтол зугаалаад ир. Харин орой нь ажлаасаа ирж байгаа мэт ирээд эцэгтээ мөнгөө өгөөрэй. Хөдлөх хүртэл хүүгийн залхууг хүргэж байлаа. Гэхдээ арга байсангүй явах л хэрэгтэй. Тэр ээжээсээ нэг рубль, дарстай сав, бяслаг аваад уул руу явлаа. Тэгээд өдөржингөө идэж, ууж, өвсөн дээр хэвтэн тэнгэрийн шувуудыг тоолжээ. Харин орой нь тэр гэртээ эргэн ирээд эцэгтээ рублээ өгөөд хэлэв,
- Май аав аа, ав даа. Энэ рублийг олох гэж нуруугаа хөштөл ажиллаа гэв. Эцэг нь рублийг авч эргүүлж тойруулан үзэж бүх талаас нь харснаа гал руу шидчихэв. Тэгээд,
- Үгүй ээ. Чи энэ рублийг хөдөлмөрөөрөө олоогүй байна гэхэд хүү нь зөвхөн мөрөө хавчин,
- Итгэхгүй байгаа бол хэрэггүй дээ гээд унтахаар явжээ. Маргааш ээж нь хүүдээ дахин нэг рубль өгөөд түүнд зааж өгөв,
- Хүү минь, чи өдөржингөө унтаж хэвтээд байж болно. Гэхдээ гэртээ ирэх замдаа жаахан ч болов гүй. Тэгэхээр чи хөлөрнө, ядарна. Тэгвэл эцэг чинь чамайг түүний хүслийг биелүүлэн нүүрэндээ хөлс бурзайлган өдөржингөө ажиллаж гэдэгт итгэх болно. Залхуу хүүд хөл нь хайран байсан ч, эцгийнх нь өв хөрөнгө бүр ч хайран байлаа. Тэр ээжээсээ рубль болон хоол унд аваад дахиад л уул руу явав. Нар мандахаас нар жаргатал ууж идэн, наранд биеэ ээжээ. Харин орой нь гэртээ харих замыхаа талд нь гүйжээ. Тэр эцэг дээрээ шалба норчихсон ирлээ. Сандал дээр унаад эцэгтээ мөнгөө сунгав.
- Энэ рублийг олоход их хэцүүхэн байлаа гэж тэр хэллээ. Бух шиг л өдөржингөө ажилласан. Ядарсандаа бараг л унах гэж байна гэхэд эцэг нь хүүгээсээ рублийг аваад эргүүлж тойруулан тал бүрээс нь шинжсэнээ дахиад л гал руу шидчихэв.
- Үгүй. Хүү минь чи намайг хуураад байна. Энэ рублийг чи зүгээр авсан байна. Чи уулсаар дэмий гүйж, гутлаа дэмий элээсэн байна гэжээ. Залхуу хүү унтаад л байлаа. Харин ээж нь огт унтаж чадахгүй байлаа. Өвгөнөө хуурч болохгүй байгааг, зөвхөн мөнгө л дэмий үрэгдэж байгааг бодон хэвтэнэ. Хүүд ямар ч зүйл тус нэмэр болохгүй байв. Маргааш нь тэр хүүгээ сэрээгээд хэллээ,
- За хүү минь, хүссэн хүсээгүй чи үнэхээр ажиллах хэрэгтэй болж байна. Чи одоо ойлгож байгаа биз дээ. Аавыг чинь хуурч болохгүй юм байна. Аавын чинь хэлсэн үгийг өөрчилж болохгүй гэдгийг чи мэднэ. Яах ч арга алга аа. Залуу хүүд ч үгэнд нь орохоос өөр арга байсангүй. Тэр бүтэн нэг долоо хоногийн турш ажиллаа. Хэн нэгэнд ямар нэгэн зүйл аваачиж өгнө. Нэгэнд нь тусална, нэг нь түүнд задгай зоос өгнө, нөгөө нь хоёрыг өгнө, тэгсээр тэр нэг рубль олжээ. Тэгээд эцэгтээ ирээд түүний өмнө бөөн задгай мөнгө асгалаа. Өвгөн зооснуудыг алганаас алганд унагаж, дуугарч байгааг сонсож байснаа хэлж гэнэ,
- Үгүй ээ хүү минь, чи дахиад л намайг хуурч байна. Чи энэ мөнгийг хөдөлмөрөөрөө олоогүй байна гэв. Тэгээд тэр зооснуудыг хамж аваад галд шидчихжээ. Харин тэгтэл хүү тэссэнгүй гал руу гүйн очоод нүцгэн гараараа цогнуудыг холдуулан зооснуудаа гарган авч байлаа.
- Та чинь яаж байна аа? Би бүтэн долоо хоногийн турш нуруугаа бөхийлгөн, өглөөнөөс үдэш болтол ажилласан. Харин та миний олсон мөнгийг гал руу хог шиг шидэж байдаг! гэж хүү нь уйлан хэлэв. Түүнийг хараад эцэг нь,
- Харин одоо бол чамайг энэ рублийг хөдөлмөрөөрөө олсон гэдэгт би итгэж байна аа. Бусдын мөнгөнд чи харамсахгүй байсан. Хүний мөнгө хямдхан байдаг юм. Харин өөрийн мөнгөө чи хөдөлмөрөөрөө олсон, тэгээд л чи хайрлан харамлаж байна. Ийм байдаг юм шүү дээ хүү минь. Миний үгийг санаж яваарай. Ажиллаад л байх юм бол мөнгөтэй болно. Чиний бүх ажил үйлс бүтэх болно. Хэрвээ ажиллахгүй юм бол хүний мөнгө байлаа ч чамд тус болохгүй. Хүний рубль сохор зоосны ч үнэгүй байдаг юм. Ингээд эцэг нь хүүдээ өөрийнхөө бүх эд хөрөнгийг өвлүүлэн үлдээгээд, өөрөө хэн ч эргэж ирдэггүй тэр газар руугаа сэтгэл амар явжээ.

Цааш нь...

Баадай бадарч гэрээсээ гараад цааш явж байтал саахалт айлын эзэн хонь хариулж яваа нь харагдсанд Баадай хоёр гутлаа тайлж хавчиг үүрэгтээ хийгээд хаврын зулзаган ногоон дээгүүр хөл нүцгэн жирийлгэсээр хонин дундуур нь гарч явтал нөгөө хоньчин хүн Баадайг хараад,
- Баадай минь хаашаа одох нь вэ? гэж асуусанд Баадай,
- Баруун Зуу орохоор явж байнаа! гэж хэлэв. Баадайг хөл нүцгэн явж байгааг тэр хүн хараад их л гайхан, ...
- Та ийм хол газар явах мөртөө юунд хөл нүцгэн гэрээсээ гарав аа! гэж асуусанд Баадай ийн хэлжээ,
- Би тэр жил Баруун Зууд мөргөөд буцахдаа гутлаа мартчихсан юм л даа. Одоо тэр гутлаа авах гэж яваа болохоор бас нэг илүү гутлаар юу хийхэв. Аягүй бол буцахдаа үүрэх болно шүү дээ! гэж хэлсэнд хоньчин Баадайг өрөвдөх сэтгэл төрж,
- Та миний муу гутлыг өмсөөд яв! Буцааж авчрах хэрэггүй. Урагдсан газар нь хаяарай гэж хэлээд гутлаа тайлж өгсөнд Баадай,
- Таны гутал тун азтай юм байна. Надтай хамт Баруун Зуу ордог байна шүү гэсэнд тэр хоньчин маш их баярлан замдаа сайн явахыг ерөөгөөд хөл нүцгэн хоцров гэнэ.

Цааш нь...